Dân vận kém thì việc gì cũng kém. Dân vận khéo thì việc gì cũng thành công”. Trong thời gian qua, Tòa án nhân dân (TAND) Thành phố Vinh đã gắn hoạt động xét xử của Tòa án với công tác dân vận, đã làm tốt việc giáo dục, thuyết phục và phổ biến tuyên truyền pháp luật cho nhân dân. Thấm nhuần lời dạy của Bác đối với ngành Tòa án: “Xét xử đúng là tốt nhưng không phải xét xử lại càng tốt hơn...” và người cán bộ Tòa án cần phải gần dân, hiểu dân, giúp dân và học dân” nên trong quá trình công tác đứng trước mỗi vụ án các Thẩm phán luôn trăn trở, nghiên cứu để tìm ra cách hòa giải thấu tình, đạt lý nhất hạn chế phải xét xử. Từ năm 2018 đến quý I/2020 TAND Thành phố Vinh đã giải quyết được 3870/4233 vụ án đạt 92 % trong đó số lượng án dân sự nói chung ngày càng được giải quyết kịp thời tránh tồn đọng kéo dài.

Do đặc thù địa bàn thành phố Vinh - trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, nơi tập trung đông dân cư và đầu mối giao lưu của cả tỉnh Nghệ An vì vậy tình hình an ninh trật tự trị an có nhiều diễn biến phức tạp, các tranh chấp ngày càng gia tăng. Hàng năm số lượng thụ lý các loại án tại Tòa án thành phố Vinh cũng gia tăng trong đó đặc biệt các vụ án dân sự, kinh doanh thương mại, hôn nhân và gia đình.... ngày càng khó khăn phức tạp về nội dung và con người. Vì vậy ngay từ khi được phân công giải quyết vụ án các Thẩm phán luôn nghiên cứu kỹ hồ sơ trên cơ sở tiến hành thu thập thông tin, làm rõ vấn đề mấu chốt của vụ việc,  xác định nội dung yêu cầu của các đương  sự trong vụ án từ đó đưa ra các phương án hòa giải trên cơ sở phân tích tâm lý của đương sự, bằng các biện pháp giải quyết vừa có lý vừa có tình. Phối hợp với chính quyền địa phương, đơn vị nơi đương sự đang sinh sống, làm việc để tìm hiểu nhân thân của đương sự, các tình tiết của vụ án, cũng như ý kiến của những người có liên quan đến vụ án. Sau khi có đủ các thông tin và tài liệu, chứng cứ liên quan thì sẽ ra thông báo mở phiên hòa giải trong thời hạn chuẩn bị xét xử. Tại các buổi hòa giải sẽ trực tiếp gặp gỡ các đương sự, giải thích cho họ hiểu rõ về quyền và nghĩa vụ của mình trong quá trình hòa giải. Qua đó, nhằm mục đích hướng các đương sự tự nguyện thỏa thuận với nhau về việc giải quyết tranh chấp. Thực tế khi giải quyết các vụ án tranh chấp Dân sự, án Hôn nhân gia đình và án Kinh doanh thương mại trong đó các tranh chấp về đất đai về ranh giới, thừa kế đương sự rất căng thẳng và phức tạp, nội dung tranh chấp đã kéo nhiều năm qua nhiều lần hòa giải tại địa phương, tình cảm đã bị sửt mẻ không thể hòa giải ở gia đình, khi đến Tòa án nếu khi hòa giải chúng ta không lựa chọn sự khôn khéo, phân tích nắm bắt sự việc cụ thể khó có thể hòa giải thành công.

Trong suốt quá trình hòa giải, luôn thể hiện sự kiên trì, gần gũi, tôn trọng sự tự nguyện của các bên liên quan, dành thời gian phù hợp cho các bên đương sự trình bày rõ quan điểm của mình, giải thích vụ việc tranh chấp một cách có lý, có tình trên cơ sở các quy định của pháp luật. Đồng thời, đặt vấn đề cho các bên đương sự suy nghĩ, tự thương lượng, thỏa thuận với nhau, tôn trọng ý kiến của các bên đương sự, dành thời gian cho các bên nói rõ quan điểm, ý kiến, tâm tư nguyện vọng, sau đó, hỏi từng bên xem họ có tự nguyện giải quyết mâu thuẫn hay không. Phân tích rõ cho các đương sự biết được lợi ích mà họ sẽ có nếu thỏa thuận giữa hai bên thành công tại phiên hòa giải. Từ đó, hai bên thấy rõ được lợi ích của việc hòa giải thành công mà không cần Tòa án xét xử. Khi giải quyết một hồ sơ vụ án xác định khi nào không còn khả năng hòa giải mới đưa vụ án ra xét xử.

Sau khi qua hòa giải nhiều lần, nắm bắt tâm lý đương sự, phân tích cho từng hộ gia đình để động viên, thuyết phục cho các đương sự hiểu và đưa ra các hướng giải quyết để họ nhận thức tự thỏa thuận trên cơ sở các qui định của pháp luật. Kết quả nhiều vụ án các thành viên trong gia đình thống nhất tự giải quyết với nhau. Nhờ đó tình cảm các thành viên gia đình được kết nối lại. Những mâu thuẫn, tranh chấp nếu không giải quyết kịp thời thì từ mâu thuẫn nhỏ sẽ thành mâu thuẫn lớn, từ tranh chấp thuần tuý dân sự có thể trở thành vụ án hình sự, gây mất đoàn kết trong nội bộ nhân dân. Bên cạnh đó, những vụ bạo lực gia đình thường khó phát hiện bởi vì xuất phát từ thực tế quan hệ trong gia đình mang tính khép kín, với các thành viên gia đình cũng như những người xung quanh và từ văn hóa của người Việt Nam như “đóng cửa bảo nhau”, “chín bỏ làm mười” và tâm lý cam chịu của người phụ nữ trong gia đình Việt Nam.

Những vụ án có yếu tố trẻ em là những vụ khiến người làm công tác xét xử phải suy nghĩ nhiều nhất, đặc biệt trong các vụ án ly hôn. Phần lớn trong các vụ án này, bậc làm cha, làm mẹ đôi khi mới chỉ nghĩ đến bản thân mình, họ ly hôn coi như một sự giải thoát cho nhau. Họ tin tưởng một tương lai tươi sáng hơn chờ đợi bản thân mình. Nhưng, còn những đứa trẻ trong các cuộc hôn nhân đổ vỡ này, đã ai dám chắc về một tương lai tươi sáng. Đôi khi, chúng còn chưa đủ lớn để hiểu về sự chia ly. Có đứa khi đến tham dự phiên tòa vẫn còn chơi đùa vô tư lự; có đứa được mẹ đón từ trường học đưa thẳng đến tòa trong bộ áo đồng phục chỉ để trả lời câu hỏi: “Con ở với ai?!”, những câu hỏi kiểu như thế luôn nỗi trăn trở, day dứt của mỗi Thẩm phán trước những thảm cảnh éo le Kết quả sau khi tôi hòa giải anh chị đã về đoàn tụ với nhau, sau này thỉnh thoảng chị còn gọi điện cho tôi và kể về gia đình chị đã thêm thành viên mới.

Cái nghề làm dâu trăm họ nên các Thẩm phán luôn trăn trở và suy nghĩ nhiều về các vụ án điều quan trọng và cần thiết nhất là phải làm thật tốt công tác hòa giải. Hòa giải thành giúp giải quyết triệt để, hiệu quả các tranh chấp mà không phải mở phiên tòa xét xử; tiết kiệm chi phí, thời gian, công sức của đương sự và Nhà nước; tạo thuận lợi cho việc thi hành án bởi vì phần lớn quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự được tự nguyện thi hành; hạn chế việc kháng cáo, kháng nghị; nâng cao tỷ lệ và rút ngắn thời gian giải quyết vụ án. Kết quả hòa giải còn có ý nghĩa làm rõ yêu cầu, tình tiết, quan hệ tranh chấp giữa các đương sự nhằm giải quyết đúng đắn vụ án trong trường hợp phải mở phiên tòa xét xử; từ đó nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của Tòa án. Đồng thời, hòa giải góp phần hàn gắn những rạn nứt, ngăn ngừa các tranh chấp trong tương lai giữa các đương sự; giữ gìn ổn định trật tự xã hội, tạo sự đồng thuận và xây dựng khối đoàn kết trong nhân dân từ đó, góp phần nâng cao nhận thức pháp luật cho người dân, giữ vững các chuẩn mực đạo đức xã hội.

Qua đó công tác hòa giải, vai trò, uy tín của TAND Thành phố Vinh được nâng lên, xứng đáng với vị trí là cơ quan thực hiện quyền tư pháp trong bộ máy chính quyền ở địa phương./.

      Nguyễn Mạnh Khôi 

Phó trưởng ban TT Ban Dân vận Tỉnh ủy