Trong bối cảnh đất nước tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, việc nâng cao nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật của cán bộ và nhân dân có ý nghĩa then chốt. Kết luận số 80-KL/TW ngày 20/6/2020 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) đã trở thành kim chỉ nam, định hướng cho các cấp ủy, chính quyền trong việc đưa pháp luật đến với nhân dân.
Sau 5 năm triển khai, Nghệ An – một tỉnh có diện tích tự nhiên lớn, địa hình đa dạng với 83% diện tích là đồi núi – đã chứng minh được quyết tâm chính trị mạnh mẽ, huy động cả hệ thống chính trị cùng vào cuộc để nâng cao chất lượng công tác PBGDPL. Kết quả đạt được không chỉ phản ánh sự đổi mới về nội dung, phương thức tuyên truyền mà còn khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng, sự phối hợp của các ngành, đoàn thể trong việc đưa chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước vào cuộc sống, đồng thời ghi nhận sự chuyển biến tích cực về nhận thức pháp luật của cán bộ, đảng viên và Nhân dân – từ chỗ tiếp nhận thụ động sang chủ động tìm hiểu, tự giác thực hiện pháp luật.
Những thành tựu nổi bật
Ngay sau khi Kết luận số 80-KL/TW được ban hành, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Nghệ An đã kịp thời ban hành văn bản quán triệt, phổ biến và chỉ đạo các cấp ủy, chính quyền triển khai. Các hội nghị báo cáo viên, giao ban báo chí, chương trình phối hợp tuyên truyền được tổ chức bài bản, bảo đảm tính thống nhất và hiệu quả. Cùng với đó, các huyện, thành phố, thị xã đã ban hành hàng chục kế hoạch, văn bản hướng dẫn cụ thể, tạo cơ sở pháp lý đồng bộ để thực hiện. Đặc biệt, tỉnh đã đẩy mạnh đa dạng hóa nội dung và đổi mới hình thức PBGDPL: tổ chức hàng chục nghìn cuộc tuyên truyền trực tiếp, hàng triệu lượt người được tiếp cận, hàng triệu tài liệu pháp luật được cấp phát miễn phí. Nội dung tập trung vào các vấn đề thiết thực như đất đai, an toàn giao thông, chuyển đổi số, phòng chống tham nhũng, phòng cháy chữa cháy, an ninh mạng, các chính sách hỗ trợ phục hồi sau Covid-19. Các mô hình mới như “Ngày thứ Bảy vì dân”, “Xã sạch ma túy”, “Giáo họ bình yên”, “Thanh niên với pháp luật” hay “Phụ nữ với pháp luật” đã tạo sức lan tỏa sâu rộng, gắn tuyên truyền với phong trào thi đua tại cơ sở, nâng cao ý thức, thái độ tích cực và nhu cầu tự giác tìm hiểu pháp luật của người dân.
Bên cạnh đó, công tác PBGDPL còn được gắn với đời sống và xây dựng chuẩn tiếp cận pháp luật. Trong 5 năm, Nghệ An đã tổ chức hàng chục nghìn cuộc thi tìm hiểu pháp luật, phát triển mạnh mạng lưới hòa giải cơ sở với 3.803 tổ hòa giải, 26.232 hòa giải viên, tỷ lệ hòa giải thành 75%. Số xã, phường đạt chuẩn tiếp cận pháp luật tăng liên tục từ 355/460 đơn vị năm 2021 lên 93% vào năm 2024. Các mô hình Câu lạc bộ pháp luật, “Tổ liên gia an toàn PCCC” hay “Tổ tư vấn pháp luật” đã góp phần nâng cao ý thức tự giác của người dân. Công tác trợ giúp pháp lý được quan tâm, thụ lý hàng nghìn vụ việc, tập trung vào nhóm yếu thế như người khuyết tật, nạn nhân bạo lực gia đình, phạm nhân sắp tái hòa nhập cộng đồng. Ngân sách cho công tác phổ biến, giáo dục pháp luật tăng gấp đôi giai đoạn 2020–2024, đạt hơn 96 tỷ đồng tính đến tháng 6/2025. Bên cạnh đó, lực lượng báo cáo viên pháp luật cấp tỉnh, tuyên truyền viên pháp luật cấp xã được đào tạo, bồi dưỡng thường xuyên. Sự vào cuộc của Hội Luật gia, Đoàn Luật sư, các tổ chức xã hội giúp tăng tính xã hội hóa và chia sẻ gánh nặng ngân sách, đồng thời tạo môi trường khuyến khích người dân “sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật” trở thành hành vi thường ngày chứ không chỉ là khẩu hiệu.
Tập trung đổi mới phương thức từ việc nâng tầm chất lượng công tác PBGDPL: Nghệ An đã triển khai Đề án “Đổi mới, tăng cường ứng dụng CNTT trong công tác PBGDPL” và Kế hoạch chuyển đổi số 671/KH-UBND (2025), đưa pháp luật đến gần hơn với người dân qua MOOC, sách nói điện tử, infographic, video, mạng xã hội Facebook, Zalo, AI. Trang TTĐT “Đại biểu nhân dân tỉnh Nghệ An” đạt gần 4 triệu lượt truy cập, khẳng định sức hút của nội dung pháp luật trên không gian mạng. Lực lượng Công an tỉnh còn vận hành Tổ tuyên truyền CA35 phản bác thông tin sai trái, duy trì hơn 356 cộng tác viên trên toàn tỉnh để phủ sóng thông tin tích cực, qua đó tạo sự đồng thuận xã hội. Đặc biệt, chương trình “Giáo dục ý thức chấp hành pháp luật và kỹ năng sống” đã được triển khai tại hơn 1.200 trường học. Phiên tòa giả định, các cuộc thi “Trường học không ma túy”, “Cổng trường an toàn giao thông” giúp học sinh trải nghiệm tình huống thực tế, hình thành hành vi đúng pháp luật từ sớm. Tỉnh đoàn, Hội Liên hiệp phụ nữ, Liên đoàn Lao động phối hợp triển khai hàng trăm nghìn cuộc sinh hoạt, phát miễn phí tài liệu tuyên truyền, kết hợp văn hóa – thể thao với pháp luật, tạo sân chơi bổ ích cho thanh thiếu niên, qua đó nuôi dưỡng thói quen tiếp nhận pháp luật một cách tự nhiên, tích cực ngay từ tuổi nhỏ.
Bài học kinh nghiệm rút ra: Từ thực tiễn triển khai, Nghệ An đã đúc kết được nhiều bài học giá trị. Phải có sự lãnh đạo, chỉ đạo sát sao của cấp ủy đảng, sự điều hành trực tiếp của chính quyền, phối hợp đồng bộ của cả hệ thống chính trị. Đổi mới nội dung, hình thức PBGDPL, đẩy mạnh chuyển đổi số để nâng cao hiệu quả. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng cho đội ngũ làm công tác pháp luật ở cơ sở. Gắn tuyên truyền với phong trào xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh, coi đây là tiêu chí đánh giá xã, phường đạt chuẩn tiếp cận pháp luật. Quan tâm đầu tư nguồn lực, cơ sở vật chất và nhân lực; xây dựng, nhân rộng các mô hình PBGDPL hiệu quả, sát thực tiễn. Thường xuyên sơ kết, tổng kết, khen thưởng để khích lệ, tạo động lực. Những kinh nghiệm này không chỉ làm thay đổi cách tổ chức thực hiện mà còn góp phần làm thay đổi nhận thức của người dân, biến việc tìm hiểu pháp luật trở thành nhu cầu nội tại.
Tăng cường định hướng trong thời gian tới: Để tiếp tục phát huy kết quả, tỉnh Nghệ An định hướng mở rộng và nâng cao hơn nữa vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội, coi đây là nhiệm vụ xuyên suốt gắn với phát triển kinh tế – xã hội. Trước hết, cần đẩy mạnh chuyển đổi số trong công tác PBGDPL, xây dựng nền tảng dữ liệu pháp luật dùng chung, phát triển kho học liệu điện tử, tích hợp trí tuệ nhân tạo để tạo ra nội dung sinh động, dễ hiểu, dễ tiếp cận, nhất là cho vùng sâu vùng xa. Thứ hai, chú trọng chuẩn hóa, nâng cao năng lực đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên, hòa giải viên cơ sở; tăng cường tập huấn, đào tạo kỹ năng công nghệ, kỹ năng truyền thông, kỹ năng tổ chức đối thoại chính sách để biến người làm công tác pháp luật thành “cầu nối” hiệu quả giữa chính sách và thực tiễn. Thứ ba, mở rộng xã hội hóa, thu hút sự tham gia của doanh nghiệp, tổ chức nghề nghiệp, đoàn thể, cộng đồng trong việc tài trợ, đồng hành với các chương trình tuyên truyền pháp luật, nhất là các cuộc thi sáng tạo trực tuyến, sân khấu hóa, hoạt động ngoại khóa trong trường học. Thứ tư, đổi mới cách thức kiểm tra, đánh giá và phản hồi để các mô hình PBGDPL được điều chỉnh linh hoạt, sát thực tiễn; xây dựng cơ chế tiếp nhận ý kiến nhân dân để nâng cao chất lượng nội dung pháp luật, đồng thời công khai kết quả đánh giá để tạo động lực thi đua. Cuối cùng, tích hợp công tác phổ biến pháp luật với các chương trình phát triển kinh tế – xã hội trọng điểm, các phong trào xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh, chuyển đổi số, giảm nghèo bền vững, bảo đảm mọi người dân được tiếp cận thông tin pháp luật bình đẳng, kịp thời, coi đây là tiêu chí quan trọng để đánh giá hiệu quả quản trị nhà nước cấp cơ sở, từ đó nâng tầm nhận thức pháp luật của toàn xã hội lên một bước mới – chuyển từ “hiểu pháp luật” sang “hành xử đúng pháp luật” và “chung tay bảo vệ pháp luật” như một giá trị văn hóa, đạo đức cộng đồng.
Kim Lưu, Ban Tuyên giáo Tinh ủy