Ở thời kỳ của mình, Mác cùng với Ăngghen đã đặt cơ sở cho việc xây dựng đảng của giai cấp công nhân về chính trị, tư tưởng và tổ chức. Trong “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản”, hai ông đã nêu rõ mục đích, nhiệm vụ của Đảng và những cơ sở lý luận chung của chiến lược, sách lược đấu tranh cách mạng - vạch ra nền móng của việc xây dựng Đảng về chính trị. Xây dựng Đảng về mặt tư tưởng, Mác cùng Ăngghen xác định rõ lập trường quan điểm của giai cấp công nhân, thẳng thắn bác bỏ mọi tư tưởng chống lại hệ tư tưởng của giai cấp công nhân. Hai ông đấu tranh bóc trần những quan điểm sai trái, dối trá của những tư tưởng tư sản, phong kiến, tiểu tư sản, tôn giáo và những quan điểm phản động khoác áo xã hội chủ nghĩa. Trong xây dựng Đảng về mặt tổ chức, Mác chỉ ra cơ sở để xây dựng các tổ chức là nguyên tắc tập trung dân chủ. Quốc tế I do Mác sáng lập, trong văn kiện của mình chỉ rõ: Mọi thành viên của Đồng minh những người cộng sản đều tham gia vào việc bầu cử các cơ quan lãnh đạo, vào việc dự thảo và thông qua cương lĩnh và điều lệ, các cơ quan cấp dưới phục tùng cơ quan cấp trên, thiểu số phục tùng đa số. Phát huy dân chủ được thực hiện trong mối liên hệ chặt chẽ với việc tôn trọng kỷ luật của Đảng. Việc chấp hành đầy đủ nguyên tắc tập trung dân chủ là điều kiện vô cùng quan trọng để đảm bảo vai trò lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng.

Trong suốt sự nghiệp cách mạng của mình, Mác cùng với Ăngghen đã luôn đấu tranh không khoan nhượng với những phần tử cơ hội, xét lại, cải lương với những quan điểm phản xã hội chủ nghĩa như phái Bacunin, phái Pruđông, phái Lát xan và những tên cơ hội khác chui vào Quốc tế I; củng cố Đảng thống nhất về chính trị, tư tưởng và tổ chức; đuổi ra khỏi Đảng những phần tử thù địch, thực hiện nghiêm kỷ luật của Đảng, Mác nhấn mạnh: “Ngày nay chúng ta nhất thiết phải duy trì kỷ luật của Đảng, nếu không mọi cái sẽ mất hết”.

Về cơ cấu thành phần xã hội trong tổ chức Đảng, nếu các đại biểu của các giai cấp khác muốn tham gia vào phong trào công nhân thì trước hết phải vứt bỏ những tàn tích của giai cấp tư sản, tiểu tư sản và phải nắm vững thế giới quan của giai cấp công nhân. Mác chỉ rõ, thành phần xã hội của Đảng không phải là điều quyết định tính chất của một đảng, mà điều quyết định là ở lập trường tư tưởng, ở thế giới quan của giai cấp công nhân. Điều này có ý nghĩa thiết thực khi có những đảng của giai cấp công nhân mà thành phần đảng viên đa số là những nông dân, tiểu tư sản… do đó, cần phải chú trọng giáo dục, bồi dưỡng lập trường tư tưởng, thế giới quan của giai cấp công nhân để đảm bảo bản chất cách mạng của Đảng.

Mác cho rằng: Đảng chân chính của giai cấp công nhân phải có tinh thần quốc tế vô sản để “vô sản tất cả các nước, đoàn kết lại” để thực hiện sứ mệnh lịch sử chống lại sức mạnh quốc tế của tư bản, tự giải phóng mình. Mác chỉ ra rằng: “Giai cấp vô sản mỗi nước trước hết phải giành lấy chính quyền, phải vươn lên thành giai cấp dân tộc, phải tự mình trở thành dân tộc”; đây chính là con đường đảm bảo để đảng của giai cấp công nhân nắm quyền lãnh đạo, dẫn dắt toàn dân tộc.

Chính những tư tưởng, quan điểm của Mác cùng với Ăngghen đã ảnh hưởng sâu sắc tới sự phát triển mọi mặt của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế lúc bấy giờ và sau này. Đây là những tiền đề quan trọng cho việc thành lập hàng loạt đảng chân chính của giai cấp công nhân ở các nước; đấu tranh có hiệu quả với chủ nghĩa cơ hội, xét lại, tả khuynh, hữu khuynh trong vấn đề xây dựng đảng. Những quan điểm của Mác là nền móng để sau này Lênin xây dựng nên học thuyết về xây dựng đảng kiểu mới của giai cấp công nhân. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tiếp thu và vận dụng sáng tạo những tư tưởng, quan điểm của Mác về xây dựng Đảng để sáng lập, tổ chức, xây dựng và rèn luyện Đảng ta. Ngày nay, những tư tưởng của Mác vẫn còn nguyên giá trị, được Đảng ta thực hành và thực hiện nhất quán xuyên suốt như: Nguyên tắc tập trung dân chủ; xây dựng Đảng vững mạnh, thống nhất cả 3 mặt - chính trị, tư tưởng và tổ chức… Thực tiễn lãnh đạo của Đảng ta trong 90 năm qua với nhiều thành tựu vĩ đại là minh chứng hùng hồn cho sự đúng đắn trong vận dụng, phát triển sáng tạo học thuyết Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh trong các điều kiện cụ thể từng thời kỳ của cách mạng nước ta.

Quang Minh