Dân số toàn tỉnh hơn 3,2 triệu người, trong đó miền núi có 1.197.628 người (chiếm 41%). Riêng đồng bào dân tộc thiểu số có 442.787 người, chiếm 15,2% dân số và chiếm 36% dân số trên địa bàn miền núi. Tỉnh có 5 dân tộc thiểu số chính, gồm: Thái 299.490 người, Thổ 62.751 người, Khơ Mú 45.890 người, Mông 30.433 người, Ơ Đu 1.085 người.

Đồng bào các dân tộc ở Nghệ An có truyền thống đoàn kết lâu đời trong đấu tranh chống giặc ngoại xâm, chế ngự thiên nhiên, khắc phục thiên tai và xây dựng quê hương, đất nước. Mỗi dân tộc có sắc thái văn hóa riêng, tạo nên sự đa dạng trong cộng đồng các dân tộc ở Nghệ An.

Trong thời kỳ đổi mới, nhất là từ khi có chương trình 135/CP, Nghị quyết 30a của Chính phủ và các chương trình xóa đói giảm nghèo, chính sách lớn về phát triển kinh tế - xã hội miền núi, tình hình miền núi và các vùng đồng bào dân tộc thiểu số ở Nghệ An có bước chuyển biến quan trọng. Quyền bình đẳng giữa các dân tộc được thể hiện trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Đoàn kết giữa các dân tộc được củng cố. Kinh tế vùng dân tộc từng bước phát triển, cơ cấu kinh tế đang chuyển dịch theo hướng sản xuất hàng hóa. Kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội và đời sống nhân dân ở vùng dân tộc được cải thiện rõ rệt. Công tác xóa đói giảm nghèo đạt được kết quả to lớn. Mặt bằng dân trí được nâng lên; công tác phổ cập giáo dục tiểu học, THCS và xóa mù chữ cơ bản được thực hiện tốt. Văn hóa truyền thống các dân tộc ở Nghệ An được tôn trọng, giữ gìn và phát huy. Các loại dịch bệnh cơ bản được ngăn chặn và đẩy lùi; việc khám chữa bệnh cho người nghèo vùng sâu, vùng xa, đồng bào dân tộc được quan tâm hơn.

Hệ thống chính trị vùng dân tộc và miền núi được tăng cường và củng cố. Tình hình chính trị, trật tự xã hội cơ bản ổn định; an ninh biên giới được giữ vững.

Từ năm 2011 đến nay Ban Thường vụ Tỉnh ủy, UBND tỉnh Nghệ An chủ động phân công các sở, ban, ngành, cơ quan cấp tỉnh và các ngân hàng thương mại trên địa bàn nhận giúp đỡ các xã khó khăn: Năm 2011: 44 cơ quan giúp 44 xã nghèo thuộc các huyện miền núi cao Kỳ Sơn, Tương Dương, Quế Phong và một số huyện khó khăn khác. Năm 2022: 117 cơ quan, đơn vị nhận giúp 117 xã nghèo. Phương thức giúp đỡ: Tùy điều kiện cụ thể từng cơ quan, đơn vị để giúp đỡ, trong đó tập trung: Hướng dẫn, tập huấn kỹ thuật cho nhân dân sản xuất; Hướng dẫn xây dựng, củng cố hệ thống chính trị vững mạnh. Hỗ trợ giống bò sinh sản; Hỗ trợ giống cây; Hỗ trợ một số cơ sở vật chất phục vụ hoạt động của bộ máy Đảng, chính quyền, Mặt trận, đoàn thể cơ sở như máy vi tính, bàn ghế làm việc. Kết quả đến nay đã hỗ trợ hàng trăm con bò cho hộ nghèo (Công An tỉnh đã hỗ trợ đồng bào dân tộc xã Châu Hoàn - huyện Quỳ Châu 8 đợt với 105 con bê, đến nay sinh sản hơn 220 con). Riêng cán bộ Ban Dân vận Tỉnh ủy Nghệ An trong hai năm qua đã giúp đồng bào nghèo xã Thanh An, huyện Thanh Chương và xã Nam Sơn, huyện Quỳ Hợp 03 con bò, 1 ngôi nhà tình nghĩa và hàng trăm suất quà cho hộ nghèo trong dịp tết nguyên đán. Các đơn vị đã giúp đỡ xây dựng được 50 mô hình trồng lúa nước cho năng suất cao, hàng chục mô hình sản xuất, chăn nuôi có hiệu quả; củng cố hệ thống chính trị 100/117 xã đi vào hoạt động nề nếp, có hiệu quả.

Qua đó, nhận thức của cán bộ và nhân dân các xã miền núi được giúp đỡ được nâng lên, từng bước giảm tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào Nhà nước, biết áp dụng khoa học, kỹ thuật vào sản xuất, chăn nuôi; công tác chỉ đạo, điều hành của cấp ủy đảng, chính quyền và hoạt động của Mặt trận và các đoàn thể ở các xã được giúp đỡ có hiệu quả hơn. Cán bộ các sở, ban, ngành cấp tỉnh hiểu dân hơn, hiểu những khó khăn của cơ sở nên trong tham mưu chủ trương, chính sách cho lãnh đạo tỉnh sát với thực tế hơn, hợp lòng dân hơn.

Tình hình kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số đã có nhiều đổi mới, đời sống nhân dân cơ bản được nâng lên.

Kinh tế tiếp tục phát triển, tăng trưởng bình quân các huyện miền núi hàng năm từ 9-13%, đã xây dựng được nhiều mô hình kinh tế có giá trị kinh tế cao như chanh leo (Tri Lễ, Quế Phong) cho giá trị 500 triệu đồng/ha, cam V2 - Quỳ Hợp cho giá trị 1,2 tỷ/ha (500ha), vịt bầu - Quỳ Châu, lợn đen, khoai sọ, bí xanh - Kỳ Sơn...

Văn hóa xã hội các huyện miền núi có nhiều tiến bộ, gìn giữ và phát huy tốt bản sắc văn hóa dân tộc, các lễ hội như Hang Bua - Quỳ Châu, đền 9 gian ở Quế Phong, mở các lớp học tiếng Thái được tổ chức hàng năm. Công tác giáo dục các huyện miền núi có tiến bộ, số học sinh giỏi, học sinh đậu đại học, cao đẳng tăng lên. Các hủ tục trong ma chay, cưới hỏi, chữa bệnh không đến bệnh viện... cơ bản được xóa bỏ. Tỷ lệ đói nghèo các huyện miền núi giảm bình quân 3 - 4%/năm. Thực hiện tốt chính sách an sinh xã hội, tết vì người nghèo năm 2023 Nghệ An vận động các tổ chức, cá nhân, nhà hảo tâm ủng hộ được trên 100 tỷ đồng.

Trong những năm qua đồng bào các dân tộc ở Nghệ An đã đoàn kết chống lại âm mưu phá hoại của các thế lực thù địch trên địa bàn, không để phức tạp xảy ra. Hiện nay các thế lực thù địch lợi dụng vấn đề dân tộc, tôn giáo để kích động, chia rẽ giữa các dân tộc anh em, chống phá Đảng, chính quyền, trong đó có "Tây Nghệ An". Do làm tốt công tác dân vận nên nhân dân các dân tộc ở Nghệ An đã không nghe kẻ xấu, thường xuyên cung cấp thông tin cho công an, bộ đội biên phòng, chính quyền cơ sở để phá tan các âm mưu của các thế lực thù địch để miền Tây Nghệ An luôn ổn định, 468km biên giới Việt - Lào yên, nhân dân 2 bên biên giới Việt - Lào đoàn kết, tin tưởng lẫn nhau (kết nghĩa giữa bản, cụm bản biên giới 2 bên tốt).

Công tác dân vận ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số đã góp phần ngăn chặn, chống truyền đạo trái phép lên miền núi, dân tộc. Trong những năm gần đây chủ trương của giáo hội là phát triển đạo lên miền Tây Nghệ An. Công tác dân vận đã tuyên truyền để nhân dân các dân tộc hiểu là mình đã có bản sắc văn hóa riêng rồi không cần phải có tôn giáo nữa, từ đó hạn chế và đẩy lùi việc truyền đạo lên miền núi.

Tuy nhiên, nhìn chung, kinh tế ở miền núi và vùng dân tộc Nghệ An còn chậm phát triển, nhiều nơi tập quán canh tác còn lạc hậu. Tình trạng du canh, du cư, di dịch cư tự do còn diễn ra. Kết cấu hạ tầng ở một số vùng cao, vùng sâu (Kỳ Sơn, Quế Phong, Tương Dương, Quỳ Châu) còn thấp kém. Đồng bào dân tộc chưa sống được bằng kinh tế rừng và chưa gắn bó với nghề rừng. Tỷ lệ đói nghèo còn cao so với bình quân chung của tỉnh; chất lượng giáo dục một số nơi còn thấp, đào tạo nghề chưa được quan tâm đúng mức. Một số tập tục lạc hậu, mê tín dị đoan chưa được đẩy lùi. Một số bản sắc văn hóa của các dân tộc thiểu số đang bị mai một. Hệ thống chính trị một số nơi còn yếu kém, năng lực đoàn kết tập hợp đoàn viên, hội viên còn hạn chế.

Để tiếp tục thực hiện có hiệu quả công tác dân vận ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, sắp tới Nghệ An cần tập trung làm tốt những việc trọng tâm sau:

Thứ nhất, thực hiện tốt Chỉ thị 49- CT/TW và Đề án số 02-ĐA/TU ngày 10/10/2016 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về “Tăng cường công tác dân vận ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Nghệ An giai đoạn 2016-2020 và những năm tiếp theo”, gắn với thực hiện Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết số 25 - CTr/TU ngày 20/11/2013 về thực hiện Nghị quyết 25 - NQ/TW trên địa bàn Nghệ An. Thông qua chương trình hành động đã xây dựng 5 Đề án (Đề án số 06 về Dân vận khéo; Đề án 08 đưa công tác dân vận vào giảng dạy tại Trường Chính trị tỉnh, Trung tâm bồi dưỡng chính trị cấp huyện; Đề án 09 về thực hiện công tác dân vận và QCDC cơ sở trong giải phóng mặt bằng, tái định cư; Đề án về công tác tôn giáo; Đề án về xây dựng quy chế phối hợp giữa MTTQ và các đoàn thể với chính quyền các cấp; Đề án hỗ trợ chế độ cho hoạt động tổ dân vận xóm, bản...), qua đó đã góp phần thực hiện tốt công tác đại đoàn kết trên địa bàn.

Thứ hai, tăng cường công tác tuyên truyền để nâng nhận thức cho cán bộ, đảng viên và các tổ chức trong hệ thống chính trị về vai trò, tầm quan trọng của công tác dân vận ở vùng đồng bào dân tộc dân tộc thiểu số trong tình hình mới. Chú trọng phổ biến, quán triệt các chủ trương, nghị quyết của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước về dân tộc và công tác dân tộc đến với đồng bào miền núi.

Thứ ba, tập trung chỉ đạo xây dựng mô hình về phát triển kinh tế - xã hội trong đồng bào dân tộc, tổng kết, hướng dẫn đồng bào thực hiện và nhân rộng, như mô hình chanh leo, cam V2, lợn đen, vịt bầu Quỳ Châu, bò vàng Kỳ Sơn.. .

Thứ tư, phát huy vai trò của người có uy tín, già làng, trưởng bản để làm nòng cốt trong công tác vận động quần chúng, xây dựng khối đại đoàn kết trên địa bàn. Không đẻ kẻ địch lợi dụng chia rẽ khối đại đoàn kết các dân tộc.

Thứ năm, tiếp tục vận động, phân công các cơ quan, đơn vị nhận giúp đỡ các các xã, bản khó khăn ở vùng miền núi, dân tộc. Vừa giúp đỡ về vật chất, vừa quan tâm giúp đỡ củng cố hệ thống chính trị ở cơ sở vùng sâu, vùng xa.

Thứ sáu, thường xuyên thông tin, trao đổi các chủ trương, chính sách, tập huấn chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ cốt cán, người có uy tín nhất là công tác vận động quần chúng, công tác đấu tranh với những hoạt động vi phạm pháp luật. Chăm lo thực hiện các chính sách đối với cán bộ làm công tác dân vận khi gặp khó khăn.

Thực hiện tốt công tác dân vận vùng đồng bào dân tộc thiểu số là góp phần củng cố khối đại đoàn kết toàn dân, phát huy sức mạnh của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, tạo đồng thuận cao trong nhân dân để thực hiện thắng lợi nhiệm vụ phát triển kinh tế, xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh trên địa bàn, sớm đưa tỉnh Nghệ An thành tỉnh khá của miền Bắc như sinh thời Bác Hồ hằng mong muốn./.

            Nguyễn Mạnh Khôi 

                        Phó trưởng ban TT Ban Dân vận Tỉnh ủy