Trong lịch sử dân tộc, Nghệ An là quê hương của nhiều danh nhân văn hóa, nhà giáo, trí thức lớn, có những đóng góp to lớn cho đất nước như Trạng nguyên Bạch Liêu, Hồ Tông Thốc, chí sĩ Phan Bội Châu, học giả Đặng Thai Mai, và đặc biệt là Chủ tịch Hồ Chí Minh – Anh hùng giải phóng dân tộc, Danh nhân văn hóa thế giới. Những nhân vật ấy là minh chứng tiêu biểu cho tinh thần hiếu học, trọng đạo lý và coi tri thức là nền tảng của sự phát triển.

Truyền thống hiếu học của Nghệ An thể hiện rõ ở ý chí vượt khó để học, để tiến bộ, để cống hiến. Trong mọi giai đoạn lịch sử, dù điều kiện kinh tế - xã hội còn hạn chế, người dân Nghệ An vẫn dành ưu tiên cho việc học, coi việc học là con đường thay đổi và là trách nhiệm với quê hương, đất nước. Chính truyền thống đó tạo nên nền tảng văn hóa vững chắc cho sự phát triển giáo dục của tỉnh trong thời kỳ đổi mới và hội nhập.

Những năm gần đây, dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ tỉnh, ngành giáo dục Nghệ An đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, toàn diện và bền vững, góp phần tích cực vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Báo cáo chính trị Đại hội XX Đảng bộ tỉnh xác định giáo dục và đào tạo là một trong ba trụ cột chiến lược phát triển con người và văn hóa Nghệ An, là nền tảng cho phát triển bền vững. Ngành giáo dục đã quán triệt sâu sắc tinh thần của Nghị quyết 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, gắn phát triển giáo dục với phát triển kinh tế, văn hóa, khoa học và xã hội.

Chất lượng giáo dục toàn diện của Nghệ An tiếp tục được giữ vững và có bước phát triển ổn định. Tỉnh hiện nằm trong nhóm mười địa phương có chất lượng giáo dục phổ thông cao nhất cả nước, đồng thời giữ vị trí dẫn đầu khu vực Bắc Trung Bộ. Năm 2025, điểm trung bình nhiều môn thi tốt nghiệp THPT của Nghệ An thuộc nhóm cao nhất toàn quốc, cho thấy sự phát triển bền vững về chất lượng dạy và học. Tỷ lệ học sinh tốt nghiệp THPT hằng năm đạt trên 98%; kết quả các kỳ thi học sinh giỏi quốc gia, quốc tế duy trì ổn định, liên tục nhiều năm liền là tốp đầu của cả nước. Công tác phổ cập giáo dục và xóa mù chữ được củng cố, duy trì vững chắc; 100% đơn vị cấp huyện đạt chuẩn phổ cập ở các cấp học. Những kết quả này phản ánh rõ nỗ lực, tinh thần trách nhiệm và sự kiên trì của toàn ngành trong điều kiện còn nhiều khó khăn, đặc biệt tại các huyện miền núi, vùng sâu, vùng xa.

Cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học được quan tâm đầu tư, từng bước hiện đại hóa. Tính đến năm 2024, hơn 75% trường học đạt chuẩn quốc gia, tăng mạnh so với giai đoạn 2010–2015. Nhiều cơ sở được xây dựng mới, cải tạo theo hướng chuẩn hóa, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình, sách giáo khoa và phương pháp giảng dạy. Trong mười năm thực hiện Nghị quyết 29-NQ/TW, toàn tỉnh đã huy động trên 2.500 tỷ đồng từ nguồn xã hội hóa để đầu tư cho giáo dục. Các con số này thể hiện sự đồng thuận xã hội và nhận thức sâu sắc của nhân dân về vai trò của tri thức trong phát triển bền vững.

Đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục được củng cố về chất lượng, số lượng và cơ cấu. Tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn và trên chuẩn tăng đều ở các cấp học. Nhiều thầy cô được phong tặng danh hiệu Nhà giáo Ưu tú, Nhà giáo Nhân dân, đạt giải giáo viên giỏi quốc gia. Việc chuẩn hóa, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ trở thành nhiệm vụ thường xuyên, được thực hiện bài bản, khoa học, gắn với yêu cầu hội nhập và chuyển đổi số trong giáo dục.

Phong trào khuyến học, khuyến tài và xây dựng xã hội học tập tiếp tục phát triển sâu rộng. Toàn tỉnh có 460 trung tâm học tập cộng đồng hoạt động hiệu quả, tạo điều kiện cho người dân học tập suốt đời. Thành phố Vinh được UNESCO công nhận là “Thành phố học tập toàn cầu” – ghi nhận sự phát triển của Nghệ An trong việc xây dựng xã hội học tập và khẳng định vị thế giáo dục của tỉnh trong khu vực.

Bên cạnh những kết quả đạt được, giáo dục Nghệ An vẫn còn một số vấn đề cần quan tâm. Sự chênh lệch về điều kiện học tập giữa miền núi và đồng bằng còn lớn; cơ sở vật chất ở một số địa bàn vùng sâu, vùng xa xuống cấp; chất lượng giáo dục mũi nhọn chưa đồng đều giữa các khu vực. Bối cảnh chuyển đổi số, hội nhập quốc tế và cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đặt ra yêu cầu cao hơn đối với công tác quản lý, đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ giáo viên, cũng như chất lượng nguồn nhân lực tương lai. Những khó khăn này đòi hỏi toàn ngành phải tiếp tục đổi mới mạnh mẽ, chủ động, sáng tạo, thực chất.

Đại hội XX Đảng bộ tỉnh xác định rõ: phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao gắn với đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là một trong ba đột phá chiến lược. Mục tiêu là xây dựng Nghệ An trở thành trung tâm giáo dục – đào tạo, khoa học và công nghệ của vùng Bắc Trung Bộ; từng bước hội nhập và tham gia sâu vào mạng lưới giáo dục quốc gia và quốc tế. Để đạt được mục tiêu này, giáo dục Nghệ An cần thực hiện đồng bộ nhiều nhiệm vụ và giải pháp cụ thể.

Trước hết, tiếp tục đổi mới chương trình, nội dung và phương pháp giảng dạy theo hướng hiện đại, thực chất, hội nhập quốc tế, bảo đảm “học đi đôi với hành”, “lý thuyết gắn liền với thực tiễn”, “nhà trường gắn với xã hội”. Tăng cường giáo dục toàn diện, phát triển phẩm chất và năng lực người học, kết hợp giáo dục tri thức với giáo dục đạo đức, thể chất, thẩm mỹ và kỹ năng sống, hình thành hệ giá trị con người Nghệ An trong thời kỳ mới. Chú trọng giáo dục địa phương, giúp học sinh hiểu biết lịch sử, văn hóa quê hương, bồi dưỡng niềm tự hào và tinh thần trách nhiệm công dân.

Thứ hai, sắp xếp và hoàn thiện mạng lưới cơ sở giáo dục nghề nghiệp, đại học, cao đẳng theo hướng tinh gọn, hiệu quả, đa ngành, hiện đại và hội nhập. Đẩy mạnh liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp, mở rộng đào tạo tại doanh nghiệp, gắn đào tạo với nhu cầu nhân lực của thị trường lao động. Ưu tiên phát triển nguồn nhân lực có kỹ năng nghề cao trong các lĩnh vực kỹ thuật, công nghệ mới nổi, tự động hóa, năng lượng tái tạo và công nghiệp chế biến. Mở rộng đào tạo nhân lực phục vụ phát triển kinh tế biển, các khu công nghiệp, vùng miền núi phía Tây, bảo đảm phát triển đồng đều, bền vững.

Thứ ba, phát triển giáo dục đại học theo hướng hiện đại, tự chủ, gắn đào tạo với nghiên cứu và đổi mới sáng tạo. Tăng cường hợp tác với các cơ sở giáo dục, viện nghiên cứu trong và ngoài nước, xây dựng trung tâm nghiên cứu, đổi mới sáng tạo trong các trường đại học. Phát triển Đại học Vinh thành trung tâm đào tạo, nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ trọng điểm của khu vực.

Thứ tư, thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện trong giáo dục và đào tạo. Ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, trí tuệ nhân tạo trong quản lý, giảng dạy, kiểm tra, đánh giá; xây dựng cơ sở dữ liệu ngành, học liệu số, phát triển mô hình “trường học thông minh”, “lớp học số”, “thư viện mở”. Khuyến khích sử dụng tiếng Anh như ngôn ngữ thứ hai trong các cơ sở giáo dục, mở rộng hợp tác quốc tế, nâng cao năng lực hội nhập của thế hệ trẻ.

Thứ năm, phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục đủ phẩm chất, năng lực, tâm huyết, sáng tạo, đáp ứng yêu cầu đổi mới và hội nhập. Tổ chức bồi dưỡng thường xuyên theo chuẩn quốc gia, quốc tế; khuyến khích đổi mới sáng tạo trong giảng dạy; tôn vinh những tấm gương tiêu biểu, xây dựng môi trường giáo dục “Kỷ cương – Tình thương – Trách nhiệm”.

Thứ sáu, chú trọng giáo dục vùng khó khăn. Triển khai cơ chế, chính sách ưu tiên phát triển giáo dục ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, vùng sâu, vùng xa; phát triển mô hình trường phổ thông dân tộc bán trú, thí điểm trường THPT bán trú ở các huyện miền núi cao. Đầu tư đồng bộ cơ sở vật chất, đội ngũ và phương tiện dạy học để thu hẹp khoảng cách vùng miền, bảo đảm công bằng trong tiếp cận giáo dục.

Cùng với đó, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy đảng, chính quyền đối với giáo dục và đào tạo; nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, của gia đình và cộng đồng trong phát triển giáo dục. Đổi mới cơ chế, chính sách đặc thù cho giáo dục; tăng cường kiểm tra, giám sát, đánh giá hiệu quả thực hiện; đẩy mạnh truyền thông, tạo sự đồng thuận xã hội về đổi mới giáo dục.

Trên cơ sở những định hướng và giải pháp đó, Nghệ An đặt mục tiêu đến năm 2045 trở thành trung tâm giáo dục – đào tạo lớn của khu vực Bắc Trung Bộ và của cả nước. Đây là mục tiêu chiến lược, gắn phát triển giáo dục với xây dựng con người Nghệ An – con người yêu nước, nhân ái, trung thực, trách nhiệm, hợp tác, sáng tạo và có tinh thần khởi nghiệp. Đó là nền tảng để xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao, đủ năng lực đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh và bền vững trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế./.

Lưu Thị Kim, Ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh ủy