Truông Bồn đã trở thành đỉnh cao của cuộc chiến tranh nhân dân, là sức mạnh tổng hợp của nhiều lực lượng trực tiếp tham gia chiến đấu, phục vụ chiến đấu và đi vào Lịch sử như một bản anh hùng ca với quyết tâm sắt đá: Tất cả vì miền Nam ruột thịt, vì độc lập, tự do và thống nhất Tổ quốc.

Truông Bồn, một đoạn đèo dốc nằm trên tuyến đường chiến lược 15A, thuộc địa phận xã Bạch Hà, tỉnh Nghệ An, là nơi kết nối huyết mạch giao thông: Cột mốc số 0 đường Hồ Chí Minh, quốc lộ 1A, quốc lộ 7, đường 34… Cung đường qua Truông Bồn có địa hình hết sức phức tạp, lầy, hẹp và dốc, phải qua cả một dãy núi đồi liên kết với nhau xen kẽ thung sâu. Từ cầu Om đến đầu Truông là dốc U Bò. Ở giữa có khe Vực Chỏng và điểm cuối Truông là dốc Kỳ Lợn. Năm 1968 là năm khốc liệt nhất của cuộc kháng chiến chống Mỹ, sau Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân của quân và dân ta, bị thất bại lớn ở các chiến trường, địch chuyển kế hoạch từ ném bom không hạn chế sang ném bom hạn chế, tập trung sức mạnh không quân, hải quân đánh phá ác liệt 4 tỉnh thuộc khu IV (cũ) từ vĩ tuyến 20 trở vào. Nên lượng bom đạn lại càng dồn vào dải đất mà chúng gọi là "cán xoong" từ Hàm Rồng, rồi từ cầu Bùng trở vào, mà trước hết là mục tiêu giao thông. Vì thế, các vị trí cầu Phương Tích, Khe Ngọng, cầu Khuôn, cầu Om, rào Gang, đường qua bara Nam Đàn, đều bị sập, hỏng. Vị trí rú Nguộc thường xuyên bị Mỹ ném bom làm cho đường luôn luôn bị tắc. Con đường qua Truông Bồn càng trở nên quan trọng, là tuyến đường “độc đạo”, là “yết hầu vận tải”, nơi kết nối các huyết mạch giao thông để chi viện sức người, sức của cho chiến trường miền Nam. Truông Bồn trở thành trọng điểm đánh phá của không quân Mỹ, hàng trăm tấn bom đạn đã trút xuống nơi đây nhằm cắt đứt nguồn chi viện cho chiến trường. 

Trong tổng số 18.936 quả bom các loại, tên lửa và rốc két kẻ thù trút xuống khu vực này thì phần lớn tập trung vào Truông Bồn. Số lượng, chủng loại bom đạn cũng có sự khác nhau, vừa dùng bom phá, bom bi xen với bom nổ chậm, bom từ trường… sát hại lực lượng thanh niên xung phong, bộ đội, dân quân và gây khó khăn, phức tạp cho ta trong công tác bảo vệ, sửa chữa tuyến đường.

Trước tội ác của kẻ thù, để bảo vệ vị trí chiến lược quan trọng của Truông Bồn,  Trung ương Đảng, Bộ Giao thông vận tải trực tiếp là Quân IV, Tỉnh uỷ, Uỷ ban hành chính tỉnh Nghệ An đã kịp thời lãnh đạo các ngành, các địa phương huy động lực lượng, dồn sức cho Truông Bồn giữ vững huyết mạch giao thông. Lực lượng chiến đấu gồm: Binh trạm 1 đơn vị vận tải, Tiểu đoàn 1 công binh, bộ đội công binh D30 Quân khu 4, Đại đội công binh 27, Tiểu đoàn 67 tên lửa thuộc Trung đoàn tên lửa 278, Tiểu đoàn 72 tên lửa thuộc Trung đoàn 326, Trung đoàn phòng không 222; 4 tiểu đoàn pháo 37 ly, pháo 12,7 ly của bộ đội dân quân tự vệ, Trung đoàn 224 và Trung đoàn 232 pháo cao xạ, Hạt giao thông 10, tự vệ Bưu điện Đô Lương; các đơn vị thanh niên xung phong: 304, 307, 316, 317, 318, 327, 332, 340 và lực lượng dân quân, nhân dân địa phương; các tổ quan sát, đếm bom, cắm tiêu, tổ rà phá bom mìn, bộ phận ứng cứu đường cùng mạng lưới thông tin liên lạc, lực lượng điều hành phương tiện giao thông, giữ gìn an ninh trật tự khu vực Truông Bồn được hình thành.

Trong cuộc chiến đấu khốc liệt này, các lực lượng đã chiến đấu kiên cường, mưu trí, dũng cảm. Chúng ta đã bắn rơi 400 máy bay Mỹ, trong đó có 68 chiếc rơi tại chỗ; bắt sống 01 giặc lái; rà phá hàng ngàn quả bom nổ chậm các loại. Quân và dân đã góp 2 triệu ngày công, đào đắp hàng triệu mét khối đất đá, đưa 94.000 lượt xe cơ giới qua Truông an toàn, vận chuyển và giải tỏa hơn 1 triệu tấn hàng: đào đắp hàng chục kilômét đường xế đi cầu phao, đào hàng trăm hầm chữ A, hàng ngàn mét hào giao thông; cung cấp hàng vạn cây phi lao, cọc tre và các loại gỗ chống lầy, làm cầu cho xe qua; huy động 4.500 xe đạp thồ, 4.500 xe ba-gác, 4.500 xe trâu bò, 900 xe cút kít chở hàng ra tiền tuyến.

Để bảo đảm giao thông thông suốt trong mọi tình huống, thực hiện khẩu hiệu “Sống bám cầu, bám đường, chết kiên cường, dũng cảm”, ngày 19/2/1967, Đại đội 317 thuộc Tổng đội TNXP chống Mỹ, cứu nước tỉnh Nghệ An được giao nhiệm vụ chốt giữ đoạn đường chiến lược 15A qua Truông Bồn. Đại đội 317 chọn 14 cán bộ, chiến sĩ ưu tú, quả cảm nhất của đơn vị vào Tiểu đội 2 - tiểu đội cảm tử trực chiến nơi hiểm trở, khốc liệt nhất của Truông Bồn. Hầu hết họ là những cô gái tuổi đời rất trẻ ở các huyện Đô Lương, Yên Thành, Diễn Châu, Quỳnh Lưu, Hưng Nguyên… Tiểu đội 2 có 12 nữ, 2 nam. Nhiệm vụ của tiểu đội đặc biệt này là bám toạ độ lửa để quan sát, cảnh báo máy bay Mỹ; đánh dấu vị trí bom nổ chậm để cùng công binh phá bom; san lấp hố bom, đảm bảo mặt đường; làm cọc tiêu sống vào ban đêm cho các đoàn xe vượt trọng điểm. Trong thời gian bám trụ ở Truông Bồn, Tiểu đội 2 đã cùng đại đội và các lực lượng khác chiến đấu, phục vụ chiến đấu, bảo đảm giao thông thông suốt cho hàng vạn lượt bộ đội, hàng nghìn lượt phương tiện qua lại trên tuyến đường. Đêm 30 rạng ngày 31/10/1968, Đại đội 317 được giao nhiệm vụ bảo đảm giao thông cho đoàn xe quân sự vượt Truông Bồn vào Nam. Đến 6 giờ 10 phút sáng ngày 31/10/1968, khi chiếc xe cuối cùng vừa rời toạ độ lửa thì một tốp máy bay Mỹ lao đến ném bom liên hồi vào trận địa. Mặt đất rung chuyển, Truông Bồn chìm trong khói lửa mù mịt. 13 trong số 14 cán bộ, chiến sĩ của tiểu đội đã cảm tử hy sinh, chỉ có chị Trần Thị Thông - Tiểu đội trưởng may mắn sống sót. Các anh chị ra đi khi tuổi đời còn quá trẻ - khi vừa mười tám, đôi mươi, chưa kịp xây dựng gia đình. Tất cả các chị, các anh đã trở thành những người Anh hùng bất tử.

Truông Bồn trở thành đỉnh cao của cuộc chiến tranh nhân dân, là biểu tượng cao đẹp của chủ nghĩa anh hùng cách mạng, là minh chứng hùng hồn cho tinh thần và bản lĩnh của sức mạnh đoàn kết, kiên cường, thông minh, sáng tạo và dũng cảm, với tinh thần “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”. Điểm sáng ngời của chủ nghĩa anh hùng cách mạng là chiến công đầy bi tráng của tập thể 14 chiến sĩ thanh niên xung phong Đại đội 317- Đội 65- Tổng đội Thanh niên xung phong chống Mỹ, cứu nước Nghệ An, những đại diện tiêu biểu cho 4,3 vạn Thanh niên xung phong Nghệ An và hàng chục vạn Thanh niên xung phong trong cả nước đã cống hiến xương máu và tuổi thanh xuân của mình vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội, làm rạng danh quê hương đất nước, làm nên một Truông Bồn huyền thoại.

Chứng tích Truông Bồn ghi dấu tội ác dã man của kẻ thù và những chiến công oanh liệt của sức mạnh tổng hợp quân và dân, của các cán bộ, chiến sĩ thanh niên xung phong dũng cảm, mưu trí và lòng quả cảm “Tim có thể ngừng đập, nhưng đường không thể tắc” giữ vững mạch máu giao thông chi viện cho tiền tuyến lớn. Truông Bồn đi vào lịch sử như bản anh hùng ca về quyết tâm “Tất cả vì miền Nam ruột thịt”, “Vì độc lập, tự do, thống nhất Tổ quốc”…

Để tri ân những đóng góp của quân và dân ta, ngày 23/9/2008, Đảng và Nhà nước đã có quyết định truy tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân cho tập thể 14 chiến sỹ thuộc Đại đội 317 TNXP Nghệ An, trong đó có 13 chiến sỹ đã hy sinh ngày 31/10/1968. Bên cạnh công tác tu bổ, tôn tạo Khu di tích lịch sử Truông Bồn, những năm qua, tỉnh nhà đã tổ chức nhiều hoạt động “đền ơn, đáp nghĩa”, tri ân những người có công với cách mạng.

Ngoài ra, tổ chức nghiên cứu, sưu tầm các hiện vật, tư liệu liên quan đến các sự kiện, nhân vật lịch sử của huyền thoại Truông Bồn. Đồng thời, tăng cường tổ chức các hoạt động về nguồn, gặp gỡ, giao lưu, nói chuyện với các nhân chứng lịch sử của chiến tích Truông Bồn. Hiện nay, Khu di tích lịch sử Truông Bồn đã có nhiều hoạt động để phát huy giá trị như: Tổ chức lễ kết nạp đoàn viên mới cho học sinh, là nơi báo công của đoàn thanh niên, hội cựu chiến binh các cấp, tổ chức phục vụ các hoạt động về nguồn… Đặc biệt, nơi đây hội tụ đầy đủ các yếu tố cần thiết để phát triển thành điểm du lịch tâm linh. Chính vì vậy, cần tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quảng bá giá trị của các sự kiện lịch sử và di tích trên các phương tiện thông tin đại chúng; hình tượng hóa huyền thoại Truông Bồn thông qua các tác phẩm văn học, nghệ thuật; đồng thời, liên kết hình thành các tour du lịch trong và ngoài tỉnh để đưa du khách về với Truông Bồn.

Hồng Vui, Ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh ủy