Đặc biệt, qua khảo sát môi trường đầu tư, kinh doanh (KD) năm 2023 dựa trên đánh giá 10 chỉ số thành phần với 142 chỉ tiêu và nhận được sự phản hồi từ 8.402 doanh nghiệp tư nhân (DNTN) trong nước (đạt tỷ lệ phản hồi 16,53%), 1.549 DN có vốn FDI (đạt tỷ lệ phản hồi 26,7%) và 725 DN trong nước đăng ký mới (đạt tỷ lệ phản hồi 12,5%). Phương pháp đánh giá chỉ số PCI năm 2023 về cơ bản hướng tới đánh giá kết quả trực tiếp do hoạt động điều hành của lãnh đạo/chính quyền tỉnh như ban hành chính sách, thủ tục. Báo cáo PCI năm 2023 chỉ ra tám xu hướng đáng chú ý về chất lượng điều hành cấp tỉnh của các tỉnh, trong đó chỉ ra năm tích cực gồm: Chất lượng điều hành kinh tế cấp tỉnh đã có sự cải thiện theo thời gian; công tác hỗ trợ DN có chuyển biến tích cực; chi phí không chính thức tiếp tục chiều hướng giảm; thủ tục gia nhập thị trường thuận lợi hơn; cải cách TTHC đạt nhiều kết quả tích cực. Bên cạnh đó nêu ba tồn tại: Trở ngại trong tiếp cận đất đai tiếp tục gia tăng, đòi hỏi những nỗ lực cải cách quyết liệt hơn trong thời gian tới; các DN nhỏ và vừa (DNNVV) mong muốn môi trường KD bình đẳng hơn; cần xốc lại tinh thần năng động tiên phong của chính quyền cấp tỉnh…

Để hiểu rõ Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh PCI, chung ta đi sâu phân tích chỉ số thành phần và thực trạng tỉnh Nghệ An

Theo kết quả của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam công bố, chỉ số PCI tỉnh Nghệ An năm 2023 đạt 65,72 điểm, xếp thứ 44 cả nước, xếp thứ 3 khu vực Bắc Trung Bộ. So với năm 2022, chỉ số PCI giảm 0,88 điểm, giảm 21 bậc. Trong số 10 chỉ số thành phần, nhiều chỉ số tụt nhiều hạng và xếp thứ bậc thấp so với cả nước như: Chi phí không chính thức (xếp thứ 63), Thiết chế pháp lý và ANTT (xếp thứ 56), Tiếp cận đất đai (xếp thứ 55), Chi phí thời gian (xếp thứ 52), Cạnh tranh bình đẳng (xếp thứ 44). Cụ thể:

Chỉ số thành phần 1: Gia nhập thị trường (đạt 7,33 điểm, xếp hạng 31/63, tăng 15 bậc): Mặc dù tỷ lệ DN đăng ký hoặc sửa đổi đăng ký trực tuyến khá cao, nhưng vẫn còn nhiều DN gặp khó khăn trong việc hoàn tất thủ tục. Các DN ghi nhận có những chuyển biến tích cực hơn trong việc giải quyết thủ tục hành chính (TTHC), tỉnh Nghệ An có 6/14 chỉ tiêu thứ hạng thuộc top 10. Tuy nhiên vẫn tồn tại một số mặt triển khai chưa tốt, cụ thể: Hướng dẫn và hỗ trợ DN tại bộ phận Một cửa, đặc biệt là lĩnh vực cấp phép KD có điều kiện.

Chỉ số thành phần 2: Tiếp cận đất đai và ổn định trong sử dụng đất (đạt 6,25 điểm, xếp hạng 55/63, giảm 10 bậc): Đây là năm thứ 2 liên tiếp chỉ số này tụt giảm mạnh (năm 2021 xếp thứ 40, năm 2022 giảm 5 bậc xuống thứ 45 và năm 2023 giảm 10 bậc xuống thứ 55) cho thấy những tồn tại trong lĩnh vực này chưa được cải thiện đáng kể. Việc tiếp cận đất đai tại Nghệ An gặp nhiều trở ngại, đặc biệt việc thực hiện TTHC liên quan đến đất đai. Điều này làm giảm sự hấp dẫn của tỉnh đối với các nhà đầu tư mới.

Chỉ số thành phần 3: Tính minh bạch (đạt 6,74 điểm, xếp hạng 8/63, tăng 19 bậc): Lĩnh vực này tỉnh Nghệ An tiếp tục được cải thiện nhờ có sự thay đổi tích cực theo định hướng phát triển chính phủ số, nền kinh tế số. Chất lượng website được nâng cao và chủ động cung cấp các thông tin hữu ích cho DN (TTHC, văn bản pháp luật, các ưu đãi, khuyến khích, hỗ trợ đầu tư). Tuy nhiên, mức độ minh bạch thông tin còn hạn chế, chưa kịp thời, đầy đủ và còn khó tiếp cận nhất là các thông tin quy hoạch, tài liệu quan trọng. Điều này có thể gây khó khăn cho DN trong việc tiếp cận các thông tin cần thiết để hoạt động hiệu quả.

Chỉ số thành phần 4: Chi phí thời gian (đạt 7,37 điểm, xếp hạng 52/63, giảm 10 bậc): Trong chỉ số này việc triển khai giải quyết TTHC trực tuyến là điểm sáng của tỉnh, Tuy nhiên, thời gian để tìm hiểu nhiều chỉ tiêu quan trọng (gắn trực tiếp với TTHC đơn giản, tinh thần, thái độ phục vụ hay tình trạng nhũng nhiễu của một số cán bộ) đang được đánh giá thấp, cho thấy thời gian DN phải dành cho thực hiện các TTHC, các cuộc thanh tra và kiểm tra khá dài. Điều này có thể làm gián đoạn hoạt động KD và gây phiền hà cho DN.

Chỉ số thành phần 5: Chi phí không chính thức (đạt 6,43 điểm, xếp hạng 63/63, giảm 30 bậc): Đây là chỉ số tỉnh Nghệ An bị đánh giá thấp nhất, đứng cuối bảng xếp hạng, đáng nói hơn là chi phí không chính thức của cả nước có xu hướng giảm nhưng Nghệ An vẫn ở mức cao, cho thấy chi phí không chính thức vẫn là một vấn đề nghiêm trọng. DN vẫn phải chịu các khoản chi phí ngoài quy định để có thể hoạt động trơn tru hơn. Việc này không chỉ gây tốn kém mà còn ảnh hưởng xấu đến môi trường KD của tỉnh.

Chỉ số thành phần 6: Cạnh tranh bình đẳng (đạt 5,37 điểm, xếp hạng 44/63, giảm 33 bậc): Điểm số cho thấy sự thiếu bình đẳng trong cạnh tranh giữa các DN lớn và nhỏ. Chính quyền đang tập trung thu hút các nhà đầu tư chiến lược, các DN lớn, DN FDI để tạo động lực bứt phá cho sự phát triển chung. Mặt trái của chiến lược này là sự mất cân đối do nguồn lực hạn hẹp nên khó có thể dàn trải, trong khi DN nhỏ và vừa (DNNVV) đang gặp nhiều khó khăn hơn do ảnh hưởng tình hình kinh tế, chính trị thế giới.

Chỉ số thành phần 7: Tính năng động và tiên phong của chính quyền (đạt 6,70 điểm, xếp hạng 35/63, giảm 10 bậc): Chỉ số này nhằm đánh giá rõ hơn về năng lực của chính quyền tỉnh trong điều hành, quản lý một cách sáng tạo, hiệu quả và nhất quán từ chủ trương tới hành động. Mặc dù đã có những nỗ lực trong việc giải quyết vấn đề cho DN nhưng điểm số tại chỉ số này cho thấy kết quả hành động của chính quyền chưa đáp ứng kỳ vọng của cộng đồng DN.

Chỉ số thành phần 8: Chính sách hỗ trợ DN (đạt 7,56 điểm, xếp hạng 3/63, giữ nguyên thứ hạng): Đây là chỉ số có sự cải thiện mạnh về điểm số và có thứ hạng tốt nhất của tỉnh, tiếp tục giữ vững vị trí thứ 3/63, cho thấy các chính sách hỗ trợ DN đã có nhiều tiến bộ, thực chất và hiệu quả hơn; góp phần đưa chính sách tới gần hơn, nhanh hơn, hiệu quả hơn với DN, tạo trợ lực mới để thực sự đáp ứng nhu cầu của DN.

Chỉ số thành phần 9: Đào tạo lao động (đạt 5,65 điểm, xếp hạng 36/63, tăng 12 bậc): Tỉnh có lợi thế về lực lượng lao động đã qua đào tạo phổ thông, giá rẻ nhưng không còn là điểm mạnh trong thu hút đầu tư, bởi nhu cầu của DN về lao động không được đáp ứng hiệu quả. Chất lượng đào tạo lao động, cơ cấu giáo dục nghề nghiệp vẫn chưa đáp ứng nhu cầu thực tế, còn hiện tượng dịch chuyển lao động là vấn đề đáng quan ngại.

Chỉ số thành phần 10: Thiết chế pháp lý và an ninh trật tự (đạt 6,71 điểm, xếp hạng 56, giảm 23 bậc): Với Nghệ An, lĩnh vực này giảm mạnh 23 bậc so với năm 2022 xuống thứ hạng 56/63, cho thấy các thủ tục giải quyết tranh chấp còn nhiều hạn chế.

Qua phân tích, đánh giá các chỉ số thành phần PCI năm 2023, chúng ta có thể thấy có những bất cập, hạn chế chính sau:

Thứ nhất, đa số DNNVV cho rằng tỉnh ưu tiên cho các DN lớn tạo nên sự bất bình đẳng giữa các DN.

Năm 2023 chỉ số cạnh tranh bình đẳng là chỉ số tụt hạng nhiều nhất (giảm 33 bậc xuống thứ hạng 44 cả nước). Nhiều chỉ tiêu xếp thứ hạng thấp: Tỷ lệ DN đồng ý với nhận định “Sự quan tâm của chính quyền tỉnh không phụ thuộc vào đóng góp của DN cho địa phương như số lao động sử dụng, số thuế phải nộp hoặc tài trợ/hỗ trợ khác” xếp thứ 61; Tỷ lệ DN đồng ý với nhận định “Tỉnh ưu tiên thu hút đầu tư từ các DN lớn hơn là phát triển DNNVV tại địa phương” xếp thứ 55.

Một số dự án lớn do các DN lớn, DN FDI triển khai trên địa bàn tỉnh và nhận được sự quan tâm chỉ đạo tích cực của tỉnh cũng đã tác động đến tâm lý của các DN nhỏ. Chiến lược thu hút đầu tư của tỉnh là tập trung thu hút các nhà đầu tư chiến lược, các DN lớn, DN FDI để tạo động lực bứt phá cho sự phát triển chung. Đặc biệt, năm 2023 cấp mới cho 19 dự án FDI với tổng số vốn đầu tư đăng ký là 1.327,6 triệu USD, điều chỉnh tổng vốn đầu tư cho 13 dự án FDI với tổng vốn đầu tư tăng thêm 277,9 triệu USD, tổng vốn đầu tư cấp mới và tăng thêm là 1.605,5 triệu USD, đưa Nghệ An nằm trong Top 10 cả nước. Tuy nhiên mặt trái của chiến lược này là mất đi sự cân đối do nguồn lực hạn hẹp nên khó có thể quan tâm cho mọi đối tượng mà buộc phải có các chiến lược ưu tiên. Bên cạnh đó do ảnh hưởng của tình hình kinh tế, chính trị thế giới làm cho DNNVV càng gặp nhiều khó khăn hơn để phục hồi, mở rộng hoạt động KD trong khi khối DNNVV chiếm tỉ trọng lớn trên tổng số lấy ý kiến đánh giá chỉ số PCI của cả nước nên có ảnh hưởng lớn đến điểm số, xếp hạng chỉ số PCI của tỉnh. Công tác tuyên truyền chưa đạt kết quả tốt do đó DN nhỏ chưa nắm được hết các nội dung hỗ trợ của cơ quan nhà nước.

Thứ hai, trở ngại trong tiếp cận đất đai tiếp tục gia tăng.

Đây là năm thứ ba liên tiếp chỉ số này giảm thứ hạng, năm 2023 giảm 10 bậc xếp thứ 55 cả nước cho thấy những tồn tại trong lĩnh vực này chưa được giải quyết, nỗ lực cải cách chưa đạt hiệu quả nhất định, trong đó: Thông tin, dữ liệu về đất đai không được cung cấp thuận lợi, nhanh chóng, tỷ lệ DN cho biết “thời hạn giải quyết hồ sơ đất đai dài hơn so với thời hạn được niêm yết hoặc văn bản quy định” (61%), tỷ lệ DN phản ánh “cán bộ nhận hồ sơ và giải quyết TTHC đất đai không hướng dẫn chi tiết, đầy đủ” (43%), tỷ lệ DN “chi trả chi phí không chính thức để đẩy nhanh việc thực hiện thủ tục đất đai” (41%).

Một số huyện không có Trung tâm phát triển quỹ đất mà chỉ thành lập các Hội đồng bồi thường giải phóng mặt bằng (GPMB) do cán bộ, công chức cơ quan UBND huyện hoạt động kiêm nhiệm, vừa phải đảm nhiệm công việc chuyên môn, vừa phải thực hiện công tác GPMB, ảnh hưởng đến tiến độ bồi thường GPMB. Quỹ đất sạch còn hạn chế, thiếu kinh phí GPMB, cơ chế để tạo quỹ đất sạch chưa rõ, các thủ tục tạo lập quỹ đất, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất vẫn còn rất phức tạp, mất nhiều thời gian, chi phí và nhân lực. Công tác lập, điều chỉnh quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, xác định giá đất chưa thật sự kịp thời; việc rà soát, cập nhật, công khai bộ TTHC về lĩnh vực đất đai vẫn còn chậm so với tiến độ đề ra; tỷ lệ phát triển dịch vụ công trực tuyến mức độ 3 và 4 chưa cao; cơ sở dữ liệu về đất đai chưa được hoàn thiện nên còn khó khăn trong việc liên thông giải quyết TTHC trong lĩnh vực đất đai. Thủ tục đầu tư, hạ tầng khu kinh tế, các khu công nghiệp, cụm công nghiệp chưa đáp ứng được nhu cầu của nhà đầu tư. Công tác quản lý nhà nước về đất đai của chính quyền địa phương (UBND cấp huyện, xã) còn hạn chế và chưa đồng đều.

Thứ ba, tính năng động tiên phong của chính quyền tỉnh trong bảo đảm sự ổn định, nhất quán của môi trường KD cũng như việc thực hiện các cam kết cải thiện môi trường KD chưa đáp ứng kỳ vọng của DN.

Chỉ số tính năng động của chính quyền tụt 10 hạng so với năm 2022 xuống thứ 35. Tỷ lệ DN đồng ý với nhận định "UBND tỉnh linh hoạt trong khuôn khổ pháp luật nhằm tạo môi trường KD thuận lợi" khá cao (86%), tuy nhiên tỷ lệ DN tin tưởng rằng “lãnh đạo địa phương đã hành động để thực hiện các cam kết cải thiện môi trường KD của mình” còn thấp (62%), xếp thứ 60 cả nước. Các chỉ số thành phần cho thấy các cấp chính quyền của tỉnh đang quá thận trọng trong thi hành pháp luật nên chưa làm hài lòng cộng đồng DN.

Công tác lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện cải thiện môi trường đầu tư KD tại một số cơ quan, đơn vị còn chưa quyết liệt, hiệu quả; người đứng đầu còn tư tưởng ngại va chạm, sợ sai, điều hành chưa cụ thể, thiếu tinh bao quát, chưa huy động sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị. Các chủ trương, chính sách của tỉnh khi đi vào thực tế thực hiện còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc. Chất lượng tham mưu của các ngành chuyên môn cho UBND tỉnh thực hiện các chính sách, giải quyết vướng mắc, khó khăn của DN chưa cao, còn chậm.

Thứ tư, Thiết chế pháp lý và an ninh trật tự chưa thực sự ổn định và hiệu quả.

Chỉ số này giảm mạnh 23 bậc so với năm 2022 xuống thứ hạng 56 cả nước. Có 13/18 chỉ tiêu có điểm số dưới giá trị trung vị, 11/18 chỉ tiêu có thứ hạng rất thấp (chủ yếu từ hạng 55 - 63/63), đáng chú ý là các chỉ tiêu: “Tòa án các cấp của tỉnh xét xử các vụ kiện kinh tế đúng pháp luật” xếp thứ 62, “các cơ quan trợ giúp pháp lý hỗ trợ DN dùng luật để khởi kiện khi có tranh chấp” xếp thứ 62, “các chi phí chính thức từ khi khởi kiện đến khi bản án được thi hành ở mức chấp nhận được” xếp thứ 62, “các chi phí không chính thức từ khi khởi kiện đến khi bản án được thi hành ở mức chấp nhận được” xếp thứ 62, “phán quyết của toà án là công bằng” xếp thứ 63.

Tình hình tội phạm diễn biến phức tạp, tranh chấp dân sự, khiếu kiện hành chính xảy ra nhiều; trong đó có nhiều vụ việc phức tạp, một số dự án phải chuyển sang cơ quan cảnh sát điều tra. Chất lượng thực hiện quyền công tố và kiểm sát việc giải quyết còn chưa cao do một số nội dung quy định của pháp luật chưa được hướng dẫn cụ thể.

Thứ năm, Chi phí không chính thức không có chiều hướng thuyên giảm.

Đây là chỉ số tụt mạnh xuống đứng cuối bảng xếp hạng (đứng thứ 63/63), tỷ lệ DN phản ánh “hiện tượng nhũng nhiễu khi giải quyết thủ tục cho DN là phổ biến” (63%), tỷ lệ DN “có chi trả chi phí không chính thức” (40%) và tỷ lệ DN “trả chi phí không chính thức cho cán bộ thanh, kiểm tra, đẩy nhanh thủ tục đất đai” có xu hướng tăng lên, chiếm tỉ lệ cao, đứng gần cuối bảng xếp hạng.

Việc ứng dụng dịch vụ công trực tuyến mức độ 3 và 4 giải quyết TTHC cho DN và người dân còn hạn chế, do đó khi giải quyết TTHC, cán bộ còn tiếp xúc trực tiếp nhiều với DN, người dân, phát sinh chi phí không chính thức. Nguồn kinh phí đầu tư hạ tầng trang thiết bị công nghệ thông tin phục vụ chuyển đổi số trong các cơ quan, đơn vị còn thiếu.  Một bộ phận cán bộ, công chức chưa quan tâm đúng mức đến vai trò, ý nghĩa và tác động của chỉ số PCI; làm việc cầm chừng, tâm lý sợ sai, ngại khó, thiếu trách nhiệm trong công việc; còn nhũng nhiễu, gây khó khăn cho DN, nhà đầu tư.

Một số giải pháp nhằm nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI), bảo đảm công bằng cho DN

Theo Đề án cải thiện môi trường đầu tư KD, nâng cao hiệu quả thu hút đầu tư tỉnh Nghệ An giai đoạn 2021 - 2025, mục tiêu đến năm 2025 Nghệ An nằm trong top 15 cả nước; phấn đấu năm 2024 Nghệ An xếp vị trí 20 - 25 cả nước về cải thiện môi trường đầu tư KD, nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI). Để thực hiện được các mục tiêu đó, trong thời gian tới tỉnh cần tập trung thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp như sau: