80 năm kể từ mùa thu Cách mạng tháng Tám năm 1945, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ, Nhân dân ta đã tiến hành một cuộc cách mạng long trời lở đất; cả dân tộc vỡ òa trong niềm vui bất tuyệt, lầu Ngọ Môn kinh thành Huế chứng kiến vua Bảo Dại thoái vị, chấm dứt chế độ phong kiến hàng mấy thế kỷ.

Cuộc cách mạng lịch sử ấy không chỉ chấm dứt vĩnh viễn chế độ phong kiến mà còn chặt tan gông xiềng nô lệ thực dân, đế quốc kéo dài gần một trăm năm trên đất nước ta, giành lại độc lập cho Tổ quốc, tự do cho toàn thể Nhân dân; thủ tiêu chế độ áp bức, bóc lột, bất công, thay đổi căn bản địa vị của Nhân dân lao động; từ thân phận nô lệ lên làm chủ đất nước. Tất cả những điều ấy đã nói lên đầy đủ bản chất, mục tiêu và chính là cội nguồn sức mạnh của Cách mạng Tháng Tám, điểm khởi đầu cho mỗi thời kỳ mới, độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.

Có thể khẳng định, Cách mạng Tháng Tám năm 1945 là sự kiện lịch sử vĩ đại nhất của dân tộc Việt Nam trong thế kỷ XX, là cuộc diễu binh hoành tráng, thể hiện ý chí quật cường của cả dân tộc. Lệnh Tổng khởi nghĩa của Chính phủ Việt Minh lâm thời do Chủ tịch Hồ Chí Minh lãnh đạo đã đáp ứng kịp thời khát vọng cháy bỏng nhất của toàn thể nhân dân Việt Nam là giành lại độc lập cho Tổ quốc, đoạn tuyệt với quá khứ nô lệ của dân tộc. Cuộc cách mạng ấy là của Nhân dân, do Nhân dân tiến hành và vì lợi ích của Nhân dân, đã thể hiện sự trưởng thành vượt bậc về nhận thức chính trị của Nhân dân Việt Nam. Lần đầu tiên trong lịch sử, Nhân dân lao động Việt Nam từ thân phận nô lệ, bị áp bức, bóc lột đã vươn lên làm chủ giành chính quyền về tay mình, đứng ra tổ chức và quản lý xã hội mới trong một niềm vui: “Dân chủ”, “Dân là chủ” đối với Nhân dân Việt Nam thực sự có ý nghĩa bắt đầu từ đây.

Cách mạng Tháng Tám thắng lợi đã mang lại nhiều thành tựu, ý nghĩa to lớn khác, ấy là không chỉ giải phóng con người khỏi xiềng xích, dây trói của kiếp đời nô lệ, mà còn khẳng định mục tiêu xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn, nhân văn hơn cho con người, vì con người. Đối với Nhân dân Việt Nam, Cách mạng Tháng Tám còn là cuộc cách mạng mang lại các quyền và tự do cơ bản của con người.

Sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945, ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh trịnh trọng đọc Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam), đặt nền móng đầu tiên cho chế độ nhà nước kiểu mới ở nước ta - Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Bản Tuyên ngôn Độc lập của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa khẳng định: “Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”.

Đối với nhân loại tiến bộ, cuộc Cách mạng Tháng Tám của Việt Nam còn có ý nghĩa thức tỉnh, mở đường tạo niềm cảm hứng khát vọng cho các dân tộc thuộc địa khác đứng lên đấu tranh tự giải phóng mình, xóa bỏ chủ nghĩa thực dân - một vết nhơ trong lịch sử nhân loại.

Ngay sau cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền thành công, đứng trước muôn vàn khó khăn, thử thách, thù trong, giặc ngoài đang đe dọa sự mất còn của chính quyền non trẻ, Chính phủ lâm thời ngay lập tức đã ban hành những chính sách tiến bộ, hợp lòng dân bởi nó mang lại những quyền lợi dân sinh, dân chủ, dân quyền mà từ xưa đến nay người dân Việt Nam chưa từng được hưởng. Trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời ngày 03/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đề ra những nhiệm vụ cấp bách của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, đó là phải tập trung giải quyết “giặc đói, giặc dốt”, giảm ngay hoặc bãi bỏ các sắc thuế như thuế thân; phải vận động nhân dân trừ bỏ những thói xấu do chế độ thực dân đã dùng mọi thủ đoạn để đầu độc và hủ hóa dân ta, cấm hút thuốc phiện, tuyên bố “tín ngưỡng tự do, lương giáo đoàn kết”, gắn tự do, tín ngưỡng, tôn giáo và những quyền tự do cơ bản của Nhân dân với tinh thần đoàn kết hòa hợp các tôn giáo, không thành kiến, kỳ thị tôn giáo.

Nhưng, nhiệm vụ quan trọng bậc nhất được đề ra trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời là phải có ngay một bản Hiến pháp dân chủ và phải “tổ chức càng sớm càng hay cuộc tổng tuyển cử với chế độ phổ thông đầu phiếu. Tất cả công dân trai gái mười tám tuổi đều có quyền ứng cử và bầu cử không phân biệt giàu nghèo, tôn giáo, dòng giống”[1].

Cách mạng Tháng Tám giành chính quyền về tay Nhân dân mới chỉ là thành công bước đầu; giữ chính quyền và đặc biệt sử dụng chính quyền ấy để để kiến tạo một xã hội mới là một việc cấp thiết vô cùng gian nan, thử thách đang ở phía trước.

Khởi đầu cho sự kiến tạo chế độ mới phải nói đến cuộc tổng tuyển cử tự do và dân chủ đầu tiên trong lịch sử dân tộc. Ngày 06/01/1946, chỉ bốn tháng sau ngày Cách mạng thành công, lần đầu tiên nhân dân Việt Nam được thực hiện quyền làm chủ - quyền chính trị quan trọng bậc nhất của mình, cầm lá phiếu tự tay bầu ra Quốc hội của nước Việt Nam độc lập; một Quốc hội tập hợp nhiều thành phần, đại diện cho các tầng lớp xã hội, nhưng có chung mục tiêu đấu tranh, bảo vệ cho quyền lợi của cả dân tộc Việt Nam và cử ra chính quyền từ cấp xã đến Trung ương. Kể từ đây, trên đất nước Việt Nam, tư tưởng “bao nhiêu lợi ích đều vì dân, bao nhiêu quyền hạn đều của dân, quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân” đang dần được hình thành và hiện thực hóa.

Ngày 9/11/1946, bản Hiến pháp 1946 đầu tiên của nước Việt Nam mới đã được ban hành - thể hiện rõ yêu cầu về một nhà nước dân chủ, pháp quyền. Tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước pháp quyền đã được khẳng định ngay từ thời điểm đó: chủ quyền lập hiến thuộc về Nhân dân; bộ máy nhà nước phải là công cụ thực hiện ý chí, nguyện vọng của Nhân dân; cán bộ, công chức không được là “ông quan cách mạng” mà phải là “công bộc của dân”, lấy hạnh phúc của Nhân dân làm mục tiêu phục vụ. Pháp luật không phải công cụ trừng trị mà là phương tiện bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của Nhân dân.

Văn bản luật gốc này thực sự đã trở thành công cụ đặc biệt quan trọng và có hiệu lực cao nhất để bảo vệ nền độc lập dân tộc, bảo vệ chính quyền cách mạng và thực hiện quyền lực nhân dân. Lần đầu tiên trong lịch sử dân tộc Việt Nam, các quyền tự do dân chủ của con người được đạo luật ghi nhận và bảo đảm, cũng là lần đầu tiên người dân lao động Việt Nam được xác nhận với tư cách công dân của một nước độc lập có chủ quyền.

Hiến pháp 1946 mặc dù chưa đề cập đến khái niệm “Quyền con người”, nhưng về bản chất các quyền công dân được ghi nhận trong Chương II trải rộng trên tất cả các lĩnh vực dân sự, chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa bao gồm cả các quyền cá nhân và quyền các nhóm, hoàn toàn trùng khớp với các quyền con người sau này được ghi nhận trong tuyên ngôn thế giới về quyền con người năm 1948 và hai Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị và các quyền về kinh tế, xã hội, văn hóa năm 1966 của Liên Hợp quốc. Đúng như lời Chủ tịch Hồ Chí Minh, người đứng đầu cơ quan soạn thảo Hiến pháp 1946 đã nói: “Hiến pháp đó tuyên bố với thế giới biết dân tộc Việt Nam đã có đủ mọi quyền tự do. Hiến pháp đó tuyên bố với thế giới phụ nữ Việt Nam đã được đứng ngang hàng với đàn ông để được hưởng chung mọi quyền tự do của một công dân. Hiến pháp đó đã nêu một tinh thần đoàn kết chặt chẽ giữa các dân tộc Việt Nam và một tinh thần liêm khiết, công binh của các giai cấp”[2]. Bên cạnh việc ghi nhận các quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, Hiến pháp 1946 còn xác lập những nguyên tắc và phương thức tổ chức quyền lực chống lại sự lạm quyền của các cơ quan Nhà nước.

Tư tưởng cốt lõi đó đã được Đảng kế thừa và từng bước hoàn thiện trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng. Đại hội VII của Đảng (năm 1991) và Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội đã lần đầu tiên xác định những đặc trưng cơ bản của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa: quyền lực nhà nước là thống nhất, nhưng có sự phân công rõ ràng giữa lập pháp, hành pháp và tư pháp. Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII (năm 1994) chính thức đưa nhiệm vụ xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa vào văn kiện Đảng. Các Đại hội IX (2001), Đại hội X (2006) tiếp tục khẳng định và bổ sung nội dung này.

Đến Đại hội XI (năm 2011), Cương lĩnh (bổ sung, phát triển năm 2011) đã xác định: Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo; quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp và kiểm soát giữa ba quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Những định hướng này được cụ thể hóa trong Hiến pháp năm 2013 và nhiều đạo luật quan trọng về tổ chức bộ máy nhà nước. Đại hội XIII của Đảng (năm 2021) tiếp tục khẳng định rõ: xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng là nhiệm vụ trọng tâm của công cuộc đổi mới hệ thống chính trị.

Qua các kỳ Đại hội, cùng với thực tiễn lãnh đạo, nhận thức và tư duy lý luận của Đảng về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam ngày càng được bổ sung, phát triển toàn diện và sâu sắc hơn. Theo đó, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam không chỉ tiếp thu các giá trị tiến bộ chung của nhân loại, mà còn mang những đặc trưng phù hợp với điều kiện cụ thể của Việt Nam. Hiến pháp năm 2013 đã thể hiện đầy đủ những nguyên lý căn bản của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, từ bản chất, nguyên tắc tổ chức, cơ cấu vận hành, phân công quyền lực nhà nước đến vai trò của pháp luật trong xã hội và sự lãnh đạo của Đảng.

Công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng đã đạt được những kết quả hết sức quan trọng. Nhận thức lý luận về mô hình nhà nước ngày càng đầy đủ, thống nhất hơn. Hệ thống pháp luật được xây dựng ngày càng đồng bộ, thống nhất, bảo đảm tính khả thi trong thực tiễn. Vai trò của pháp luật và việc thực thi pháp luật được coi trọng trong hoạt động của cả hệ thống chính trị và đời sống xã hội.

Cơ chế phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp ngày càng rõ ràng và hiệu quả hơn. Bộ máy nhà nước được tổ chức tinh gọn, hoạt động ngày càng hiệu lực, hiệu quả. Quốc hội tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động, nâng cao chất lượng lập pháp, giám sát và quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước. Chính phủ tích cực, chủ động trong điều hành, tập trung quản lý vĩ mô, cải cách hành chính, tháo gỡ điểm nghẽn, phục vụ phát triển đất nước. Cải cách tư pháp được đẩy mạnh; các cơ quan tư pháp từng bước được hoàn thiện về tổ chức, nâng cao chất lượng hoạt động, bảo đảm nguyên tắc pháp quyền trong xét xử và thực thi công lý. Các quyền con người, quyền công dân được hiến định và ngày càng được cụ thể hóa bằng pháp luật và triển khai hiệu quả trên thực tế. Dân chủ đại diện và dân chủ trực tiếp tiếp tục được phát huy. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội từng bước đổi mới phương thức hoạt động, đóng góp thiết thực vào việc thực hiện quyền làm chủ của Nhân dân.

Mô hình Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam với nguyên tắc “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ” đang ngày càng hoàn thiện, trở thành nền tảng vững chắc góp phần vào những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử trong sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Phát huy thành quả, kinh nghiệm trong 80 năm qua, toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta đang nỗ lực triển khai Cương lĩnh (bổ sung, phát triển năm 2011), Hiến pháp năm 2013, Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng và các nghị quyết Trung ương mới nhất - trọng tâm là “ba đột phá chiến lược, sáu nhiệm vụ trọng tâm, mười hai nhóm giải pháp lớn” - nhằm đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới; kiên quyết giữ vững độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, bảo vệ Đảng, Nhà nước, Nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa; duy trì môi trường hòa bình, ổn định, phát huy tối đa mọi nguồn lực, động lực, đặc biệt là khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số để phát triển nhanh, bền vững; không ngừng nâng cao đời sống Nhân dân; rút ngắn khoảng cách với các nước tiên tiến trong khu vực, nâng cao vị thế đất nước trên trường quốc tế; phấn đấu sớm đưa Việt Nam trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại và vươn lên tầm nước công nghiệp hiện đại vào giữa thế kỷ XXI.

Việt Nam hôm nay bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên phát triển giàu mạnh, văn minh, thịnh vượng của dân tộc - với cơ hội và thách thức đan xen. Phát huy bài học quý báu từ thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945, toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta đoàn kết một lòng, quyết tâm xây đất nước phồn vinh, hạnh phúc, hiện thực hóa Di chúc thiêng liêng của Bác Hồ: “... xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh...”. Để biến khát vọng đó thành hiện thực, cần kiên định và vận dụng, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, lý luận về đường lối đổi mới; kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; kiên định đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới; kiên định các nguyên tắc xây dựng Đảng. Gắn kết chặt chẽ tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận với xây dựng và tổ chức thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước để xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong bầu không khí toàn Đảng, toàn dân, toàn quân nô nức thi đua chào mừng Đại hội XIV của Đảng là dịp để chúng ta khắc sâu hơn nữa ý nghĩa lịch sử to lớn của những ngày mùa thu năm 1945 - khi dân tộc ta vùng lên giành lấy quyền làm người, làm chủ đất nước. Đó cũng là lời nhắc nhở về trách nhiệm hôm nay: tiếp nối tinh thần bất khuất, khát vọng độc lập - tự do - hạnh phúc của cha ông, hun đúc bản lĩnh và trí tuệ Việt Nam, đổi mới mạnh mẽ và sáng tạo không ngừng, quyết tâm hiện thực hóa khát vọng dựng xây một nước Việt Nam phát triển toàn diện và bền vững trong kỷ nguyên mới.

                                                                          Hồng Vui, Ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh ủy