* Ngày 1/5/1930: Xô viết Nghệ Tĩnh là đỉnh cao của phong trào cách mạng 1930 - 1931, mở đầu bằng cuộc biểu tình ngày 1/5/1930 nhân ngày Quốc tế Lao động của công nhân khu công nghiệp Bến Thủy và nông dân thuộc 5 xã ven thành phố Vinh đòi tăng lương, giảm giờ làm, bỏ sưu, giảm thuế, chống khủng bố, đòi bồi thường thiệt hại cho các gia đình bị tàn sát trong cuộc khởi nghĩa Yên Bái, ủng hộ cuộc đấu tranh của công nhân Nhà máy sợi Nam Định, ủng hộ Liên Xô. Hoạt động này đặt dưới sự chỉ đạo của Đảng thông qua Xứ ủy Trung Kỳ, đây là cuộc khởi nghĩa đầu tiên do Đảng lãnh đạo sau khi ra đời vào ngày 3/2/1930 tại Hương Cảng. Từ ngày 1/5 cho đến tháng 8/1930, ở Nghệ Tĩnh đã có đến 97 cuộc bãi công và biểu tình của công nhân và nông dân, trong đó tiêu biểu là cuộc bãi công kéo dài của công nhân Nhà máy Diêm đã dẫn tới cuộc tổng bãi công của toàn thể công nhân khu công nghiệp Bến Thủy. Từ tháng 9/1930, các cuộc biểu tình có vũ trang tự vệ quy mô lớn kết hợp với các yêu sách chính trị liên tiếp nổ ra của nông dân các huyện Nam Đàn, Thanh Chương, Can Lộc, Hưng Nguyên… làm cho bộ máy chính quyền thực dân Pháp và bù nhìn của nhà Nguyễn lâm vào tình trạng tê liệt, tan rã. Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương, tổ chức nông hội ở những nơi chính quyền thực dân tan rã đã kiểm soát và thành lập chính quyền Xô viết tại Thanh Chương, Nam Đàn, Anh Sơn, Nghi Lộc, Vinh - Bến Thủy, Can Lộc, Thạch Hà, Đức Thọ… Chính quyền Xô viết đã thi hành các chính sách mới, phá bỏ hệ thống chính quyền cũ, trưng thu đất, thóc gạo, tiền bạc của địa chủ chia cho dân nghèo, đồng thời ra yêu sách với các chủ xưởng cải thiện điều kiện lao động cho công nhân. Xô viết Nghệ Tĩnh bắt đầu từ ngày 1/5/1930 là mốc son trong lịch sử dân tộc, phong trào tuy chỉ tồn tại trong thời gian ngắn nhưng đã để lại ý nghĩa lịch sử to lớn, bài học quý giá về công tác tư tưởng, xây dựng khối liên minh công - nông, mặt trận dân tộc thống nhất, cũng như tổ chức lãnh đạo quần chúng đấu tranh; đây là cuộc diện tập đầu tiên của Đảng và quần chúng cách mạng chuẩn bị cho cuộc Tổng khỏi nghĩa tháng Tám 1945 sau này.

* Ngày 1/5/1938: Phong trào Dân chủ Đông Dương (1936 - 1939) do Đảng Cộng sản Đông Dương phát động nhằm đấu tranh chống chế độ thuộc địa, chống phát xít và chiến tranh, đòi tự do, dân chủ, cơm áo và hòa bình. Phong trào có sự liên kết rộng rãi quần chúng qua tổ chức Mặt trận Dân chủ Đông Dương do Đảng lãnh đạo. Phong trào này đạt tới đỉnh điểm với lễ kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động 1/5/1938. Lần đầu tiên ở Đông Dương, ngày Quốc tế Lao động được tổ chức kỷ niệm công khai, rầm rộ ở Hà Nội, Sài Gòn, có đông đảo quần chúng tham gia. Ở Nghệ Tĩnh, tuy phong trào đấu tranh đòi quyền dân chủ, dân sinh không mạnh mẽ bằng thời kỳ 1930 - 1931 nhưng cũng tạo ra những sự kiện có tiếng vang lớn như cuộc tổng bãi công của công nhân nhà máy xe lửa Trường Thi, các hoạt động kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động 1/5… qua đó đã tạo ra được đội quân chính trị đông đảo, giác ngộ hàng vạn quần chúng; là cuộc tập dượt lần thứ hai chuẩn bị cho Cách mạng tháng Tám 1945 tại quê hương Xô viết Nghệ Tĩnh.

* Ngày 1/5/1946: Ngay sau khi Cách mạng tháng Tám thành công, nước nhà độc lập, Đảng và Nhà nước đã tổ chức kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động 1/5/1946 với lễ mít tinh trọng thể tại Hà Nội với sự tham dự của 20 vạn nhân dân lao động. Nhân dịp này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đọc lời kêu gọi hướng về đồng bào toàn quốc, đặc biệt là nhân dân lao động: “Cùng toàn quốc đồng bào! Cùng anh chị em lao động! Ngày 1/5 là một ngày tết chung cho lao động cả các nước trên thế giới. Đó là một ý nghĩa đoàn kết rất sâu xa. Ở nước ta, lần này là lần đầu đồng bào ta, anh chị em lao động ta, được tự do đón tiếp ngày 1/5. Vậy nên nó có ý nghĩa đặc biệt sâu xa hơn nữa. Đối với chúng ta nó là một ngày để tỏ cho thế giới biết rằng ngày này chẳng những là ngày tết lao động, mà nó còn là ngày toàn dân đoàn kết. Đoàn kết để giữ vững tự do dân chủ. Đoàn kết để kiến thiết nước nhà. Đoàn kết để xây dựng một đời sống mới”. Trước đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 22c NV/CC ngày 18/2/1946 về những ngày nghỉ Tết, kỷ niệm lịch sử và lễ tôn giáo, trong đó công bố: Ngày 1/5 là một trong những ngày lễ chính thức và công nhân, lao động cả nước được nghỉ một ngày có hưởng lương. Từ đây, ngày Quốc tế Lao động 1/5 được coi là một trong những ngày lễ chính thức hàng năm của nước ta. Ở Nghệ An, hưởng ứng lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh nhân ngày Quốc tế Lao động đoàn kết mọi ngành, mọi người, mọi giới để nhanh chóng khôi phục hoạt động của Đảng bộ, củng cố chính quyền, Mặt trận Việt Minh, xây dựng lực lượng vũ trang và các tổ chức quần chúng, tập trung mọi nỗ lực để đồng thời chống 3 thứ giặc: Giặc đói, giặc dốt và giặc ngoại xâm. Đảng bộ và chính quyền tích cực chuẩn bị cho kháng chiến, bảo vệ chính quyền non trẻ và chuẩn bị cho Đại hội Đảng bộ tỉnh năm 1946.

Những ngày Quốc tế Lao động 1/5 đáng nhớ trên quê hương Bác Hồ là mốc son trong sự phát triển của phong trào cách mạng, đặc biệt là phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh. Giai cấp công nhân Việt Nam lấy ngày 1/5 hàng năm làm ngày đỉnh cao của phong trào đấu tranh chống thực dân, đế quốc, giành độc lập, tự do, dân chủ, dân sinh. Ngày nay, ngày Quốc tế Lao động 1/5 đã trở thành ngày hội của nhân dân lao động Việt Nam, ngày biểu thị tình đoàn kết hữu nghị với giai cấp công nhân và nhân dân lao động toàn thế giới.

Quang Minh