Trong cuộc tấn công này, địch huy động hơn 40 tiểu đoàn gồm quân Thái Lan, quân đội Viêng Chăn và lực lượng đặc biệt Vàng Pao với sự yểm trợ của không quân Mỹ.

Dự đoán chính xác âm mưu của địch, Bộ Quốc phòng Việt Nam và Bộ Chỉ huy Quân đội nhân dân Lào đã chủ động tổ chức chiến dịch phòng ngự nhằm đánh bại cuộc tấn công lấn chiếm của địch trong mùa mưa năm 1972, tiêu diệt một bộ phận quan trọng sinh lực địch, tạo nên cục diện có lợi cho cách mạng Lào, bảo vệ vững chắc vùng giải phóng, giữ vững thế chiến lược ở Bắc Lào và bảo vệ sườn phía Tây cho hai chiến dịch tiến công ở Trị - Thiên và Bắc Tây Nguyên của Việt Nam trong cuộc tiến công chiến lược năm 1972.

Đầu tháng 4 năm 1972, Lãnh đạo Bộ Quốc phòng Việt Nam và Lãnh đạo Bộ chỉ huy Quân Giải phóng Lào chính thức giao nhiệm vụ tổ chức phòng ngự Cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng và quyết định thành lập Bộ Tư lệnh chiến dịch gồm 6 đồng chí do Đại tá Vũ Lập làm Tư lệnh, Dại tá Lê Linh làm Chính uỷ, đồng chí Dũng Mã làm Phó Tư lệnh, đồng chí Xiphon là Tư lệnh Cánh đồng Chum- Xiêng Khoảng làm Phó Tư lệnh chiến dịch. Tư tưởng chỉ đạo và ý định chiến dịch là phải hiệp đồng chặt chẽ bộ đội tình nguyện Việt Nam với bộ đội yêu nước Lào, tổ chức chiến dịch phòng ngự theo hình thức phòng ngự khu vực, có trận địa vững chắc, có thể đánh địch tiến công trên các hướng ở Cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng, nhưng phải tập trung các hướng chủ yếu.

Căn cứ vào địa hình thực tế chiến trường và phán đoán được âm mưu của địch, ta xác định hướng phòng ngự chủ yếu là hướng Nam và Tây Nam, hướng phòng ngự rất quan trọng là hướng Tây và Tây Bắc, khu phòng ngự chủ yếu là Trung tâm Cánh đồng Chum.

Chiến dịch phòng ngự Cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng diễn ra trong 4 đợt, trong đó trận đánh ở điểm cao 1098 là trận then chốt điển hình.

Đợt 1 (từ ngày 21-5 đến ngày 10-8), địch dùng không quân đánh phá ác liệt các điểm cao trọng yếu và trục đường giao thông, tấn công vào khu trung gian nhằm làm bàn đạp chuẩn bị cho cuộc tấn công ra Cánh đồng Chum. Quân đội nhân dân Việt Nam và Quân Giải phóng nhân dân Lào đã kiên quyết chặn đánh, phản kích, khôi phục các mục tiêu địch đánh chiếm, giữ vững khu trung gian.

Bị thất bại trong đợt 1, địch tổ chức đợt 2 (từ ngày 11-8 đến ngày 10-9), địch tập trung 40 tiểu đoàn tấn công vào Cánh đồng Chum từ các hướng Đông Nam, Tây và Đông Bắc và đổ quân bằng đường máy bay lên thẳng vào hướng Bắc thọc sâu vào Cánh đồng Chum. Bộ Tư lệnh Mặt trận của ta nhận định chính xác về lực lượng và hướng tiến công chủ yếu của địch.

Trong trận đánh ở khu vực điểm cao 1098, Liên quân Lào - Việt Nam sử dụng Trung đoàn 335 có 2 đội xe tăng, 1 đại đội pháo quân tình nguyện Việt Nam và sử dụng 3 tiểu đoàn bộ binh, 1 đại đội xe tăng, 1 đại đội pháo của Quân đội nhân dân Lào, hình thành 2 mũi tiến công từ phía Đông và phía Bắc kết hợp bao vây và đón lõng ở phía Tây và phía Nam, ngăn chặn và tổ chức phản đột kích lần thứ nhất đánh bại cánh quân chính, phá thế tấn công của địch, giữ vững địa bàn phòng ngự. Đây được xem là một trận đánh được vạch kế hoạch hết sức tỉ mỉ, có sự phối hợp hiệp đồng chặt chẽ rất cao của đội hai nước Việt Nam - Lào.

Đợt 3 (từ ngày 11-9 đến ngày 30-9), bị thất bại, địch tập trung lực lượng tấn công hướng Tây, đồng thời tung biệt kích xuống quấy rối hậu phương của ta. Ta tổ chức đợt phản đột kích lần thứ hai, tiếp tục đánh lui địch, giành quyền chủ động chiến trường.

Đợt 4 (từ ngày 1-10 đến ngày 15-11), địch tập trung lực lượng với mục tiêu hạn chế nhằm chiếm phía Nam Cánh đồng Chum để gây áp lực cho đàm phán chính trị (15-10). Liên quân Việt Nam - Lào phát huy thế thắng, tổ chức lực lượng thích hợp ngăn chặn, phản kích bẻ gẫy các mũi và hướng tiến công của địch, kết hợp tập kích tiêu hao sinh lực, tạo thế và lực đánh trận then chốt quyết định tiêu diệt phần lớn cụm quân địch từ nam Bản Quay đến bắc Khang Khao (26-10), sau đó tiếp tục tiến công, truy quét địch khỏi nam Cánh đồng Chum, buộc địch phải co về giữ Sảm Thông - Long Chẹng.

Sau hơn 5 tháng, địch đã hoàn toàn thất bại trước chiến dịch phòng ngự rất chủ động và có hiệu quả của ta. Chúng buộc phải rút khỏi các bàn đạp ở Cánh đồng Chum. Ta chủ động kết thúc chiến dịch vào ngày 15-11-1972.

Trong chiến dịch phòng ngự Cánh đồng Chum, Liên quân Lào - Việt Nam đã đánh 244 trận lớn nhỏ, trong đó có một trận quy mô sư đoàn, 9 trận quy mô trung đoàn, loại khỏi vòng chiến đấu 5.607 tên địch, đánh thiệt hại nặng 3 tiểu đoàn cơ động chiến lược của quân đội Viêng Chăn, 3 tiểu đoàn quân Thái Lan, làm tổn thất 5 tiểu đoàn cơ động chiến lược khác; bắn rơi 38 máy bay, thu 859 khẩu súng các loại. Thắng lợi của toàn bộ chiến dịch, trong đó trận đánh then chốt khu vực điểm cao 1098 có ý nghĩa hết sức quan trọng, góp phần to lớn vào thắng lợi chung của toàn chiến dịch, giúp cách mạng Lào giữ được thế liên hoàn vững chắc giữa các vùng căn cứ địa cách mạng, kịp thời phối hợp và tạo điều kiện thuận lợi cho các chiến trường khác trên 3 nước Đông Dương giành thắng lợi. 

Chiến dịch phòng ngự Cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng là một chiến dịch liên minh chiến đấu có quy mô tương đối lớn. Chiến dịch được chuẩn bị chu đáo và chỉ huy thực hành kiên quyết, linh hoạt nên đã đánh bại hoàn toàn quân địch tiến công quy mô lớn dài ngày.

Điểm nổi bật của chiến dịch phòng ngự này là hình thành phòng ngự khu vực, lấy điểm tựa và cụm điểm tựa làm nòng cốt, có lực lượng cơ động mạnh để thực hiện phản kích và phản đột kích. Nghệ thuật sử dụng lực lượng và vận dụng cách đánh sáng tạo cả chiến dịch và chiến thuật trong phòng ngự đã có sự phát triển mới, kết hợp khéo léo phòng ngự trận địa với cơ động phản kích liên tục, tiến công địch để phòng ngự vững chắc; tận dụng các yếu tố đặc điểm để sử dụng lực lượng có hiệu quả biết lấy ít đánh nhiều ở những thời cơ, thời điểm quan trọng, lại biết tập trung lực lượng thích hợp để tổ chức những trận đánh then chốt trong chiến dịch phòng ngự là các trận phản đột kích khi có thời cơ bằng tác chiến hiệp đồng binh chủng trong các trận phản đột kích quyết định, kết thúc chiến dịch thắng lợi.

Thắng lợi to lớn của chiến dịch phòng ngự Cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng mùa mưa năm 1972, trong đó trận đánh phòng ngự điểm cao 1098 là một trận phòng ngự điển hình, một điểm sáng trong toàn chiến dịch đã chứng tỏ tinh thần dũng cảm, khắc phục khó khăn, đoàn kết hiệp đồng chiến đấu giữa quân và dân hai nước Lào - Việt Nam. Trận đánh ở cao điểm 1098 là một trong những biểu tượng cao đẹp của tình đoàn kết chiến đấu anh dũng của quân đội hai nước Việt - Lào góp phần tăng cường thêm liên minh chiến đấu, mối quan hệ gắn bó keo sơn thủy chung giữa hai Đảng, hai dân tộc, hai quân đội Việt Nam - Lào ngày càng phát triển./.

Hồng Vui 

Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy