Giai đoạn 1961 - 2008: Trải qua nhiều thời kỳ khác nhau, với những tên gọi khác nhau, nhưng công tác dân số luôn được cấp ủy, chính quyền các cấp quan tâm; bộ máy cán bộ làm công tác dân số khá ổn định.

Tháng 6/2008, Chi cục Dân số - KHHGĐ tỉnh Nghệ An được thành lập với cơ cấu tổ chức bộ máy gồm có 4 phòng chức năng và 01 Trung tâm Tư vấn - Dịch vụ Dân số KHHGĐ. Tổng số chỉ tiêu biên chế ban đầu được phân bổ là 30 cán bộ CCVC&NLĐ. Tuyến huyện với 21 Trung tâm Dân số-KHHGĐ huyện, thị xã, thành phố là đơn vị sự nghiệp trực thuộc Chi cục DS-KHHGĐ tỉnh quản lý. Tuyến xã: Mỗi xã, phường, thị trấn có 01 cán bộ viên chức dân số. Ở tuyến thôn bản, có 6.739 cộng tác viên dân số thôn bản, khối xóm.

Thực hiện Nghị quyết số 19-NQ/TW, ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về tiếp tục đổi mới hệ thống tổ chức và quản lý, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của đơn vị sự nghiệp công lập; ngày 05/8/2020, Ủy ban nhân dân tỉnh Nghệ An đã ban hành các Quyết định sáp nhập Trung tâm Dân số - KHHGĐ vào Trung tâm Y tế các huyện, thành thị.

Mặc dù trong giai đoạn hiện nay bộ máy có sự sắp xếp lại, kinh phí từ chương trình Mục tiêu quốc gia bị cắt giảm đáng kể, nhưng Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh rất quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo và có nhiều cơ chế hỗ trợ; cùng với sự cố gắng của đội ngũ những người làm công tác dân số toàn tỉnh nên hàng năm mức giảm sinh bình quân từ 0,4 - 0,5‰, giảm tỷ lệ sinh con thứ 3 trở lên mỗi năm 2% và đưa tỷ lệ phát triển dân số hiện chỉ còn xuống dưới 1%.

Bên cạnh đó, công tác Dân số và phát triển của tỉnh ta đã đạt được những thành tựu rất quan trọng. Tỷ lệ phát triển dân số giảm từ 3,45% (năm 1961) xuống còn 1,2% (năm 2021); số con trung bình của một cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ đã giảm từ 6,78 con (năm 1961) xuống 2,68 con (năm 2020). Có được kết quả đó là sự cố gắng rất lớn của toàn hệ thống chính trị và nhân dân. Chất lượng dân số được cải thiện về nhiều mặt. Tuổi thọ trung bình tăng nhanh, đạt 74 tuổi năm 2021. Tình trạng suy dinh dưỡng, tử vong bà mẹ, trẻ em giảm mạnh. Tầm vóc, thể lực người dân tỉnh ta có bước cải thiện. Dân số đã có sự phân bố hợp lý hơn. Công tác tuyên truyền, giáo dục có bước đột phá. Việc mỗi cặp vợ chồng có 2 con đã trở thành chuẩn mực, lan tỏa, thấm sâu trong toàn xã hội. Dịch vụ DS/CSSKSS/KHHGĐ được mở rộng, chất lượng ngày càng cao. Đặc biệt, trong giai đoạn 2010 - 2020, mặc dầu còn gặp nhiều khó khăn, như­ng công tác Dân số và Phát triển đã được đẩy mạnh toàn diện cả chiều rộng và chiều sâu. Những thành quả của công tác dân số đã góp phần to lớn vào sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh nhà.

Với những kết quả đó, ngành dân số Nghệ An đã vinh dự nhận được những phần thưởng cao quý gồm: 01 đơn vị  được tặng thưởng Huân chương Lao động Hạng Nhì, 02 đơn vị được tặng thưởng Huân chương Lao động Hạng Ba, 05 đơn vị  được tặng Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ; 02 đồng chí được tặng thưởng Huân chương Lao động Hạng Ba, 07 đồng chí được tặng Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ. Nhiều tập thể, cá nhân được tặng thưởng Bằng khen, Giấy khen của Trung ương và của Tỉnh. Từ năm 2008 - nay, Chi cục DS - KHHGĐ tỉnh Nghệ An đã được tặng nhiều Bằng khen và Cờ thi đua của Bộ Y tế.

Tuy nhiên, hiện nay công tác Dân số & Phát triển của Nghệ An đang gặp rất nhiều khó khăn và thách thức. Là tỉnh có quy mô dân số lớn (đứng thứ 4 cả nước) và đang có xu hướng tiếp tục tăng trong khi cả nước đã đạt mức sinh thay thế, thì Nghệ An mức sinh tuy giảm nhưng chưa vững chắc và còn cao (cao thứ 2 cả nước). mức sinh giữa các vùng còn chênh lệch đáng kể. Tỷ lệ phát triển dân số và tỷ lệ sinh con thứ 3 trở lên trong những năm qua đã giảm nhưng còn chậm, đặc biệt là ở các xã vùng cao, vùng sâu, vùng có đông đồng bào công giáo. Tình trạng tảo hôn, kết hôn cận huyết thống ở dân tộc ít người còn tồn tại (như Đan Lai, Ơ Đu) có nguy cơ suy giảm giống nòi. Mất cân bằng giới tính khi sinh tăng nhanh, đã ở mức nghiêm trọng. Chưa có giải pháp đồng bộ phát huy lợi thế của thời kỳ dân số vàng và thích ứng với già hóa dân số. Suy dinh dưỡng, tử vong bà mẹ, trẻ em còn cao. Chỉ số phát triển con người còn thấp, Chất lượng dân số còn hạn chế. Tỷ lệ trẻ sơ sinh mắc các bệnh, tật di truyền, suy dinh dưỡng còn ở mức cao. Đây thực sự là bài toán khó đặt ra nhiều vấn đề cần giải quyết, như các nhu cầu: nhà ở, học hành, khám - chữa bệnh, việc làm, vui chơi, giải trí nâng cao chất lượng toàn diện của con người và phát triển kinh tế - xã hội trong tương lai.

Nghị quyết số 21-NQ/TW, ngày 25/10/2017 Hội nghị Trung ương 6 (khóa XII) về công tác dân số trong tình hình mới, là bước ngoặt lớn của Chính sách Dân số ở nước ta và mang ý nghĩa kinh tế, xã hội, nhân văn sâu sắc, Nghị quyết nêu rõ: “Tiếp tục chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển. Công tác dân số phải chú trọng toàn diện các mặt quy mô, cơ cấu, phân bố, đặc biệt là chất lượng dân số và đặt trong mối quan hệ hữu cơ với các yếu tố kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh và bảo đảm phát triển nhanh, bền vững”. Trong khi chặng đường tới chúng ta phải tiến nhanh, tiến mạnh để thực hiện thành công mục tiêu của Nghị quyết Đại hội tỉnh Đảng bộ Nghệ An lần thứ XIX đề ra: “phấn đấu đến năm 2025 Nghệ An trở thành tỉnh khá trong khu vực phía Bắc, năm 2030 trở thành tỉnh khá của cả nước”. Thực hiện thành công những mục tiêu trên, Nghệ An phải tiếp tục ổn định quy mô, nâng cao chất lượng dân số, tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu sự nghiệp CNH, HĐH quê hương, đất nước.

Quang Minh